Zilhicce ayının son günlerinde siyah bayrakların şehirlerin sokaklarına asılması Muharrem ayının geldiğini haber veriyor. Şimdi biz burada sizi İran’ın en büyük hüseyiniyesine (Hüseyiniye-yi Azam) sahip olan Zencan kentine götürmek istiyoruz.
İran’da “tâziye” adı verilen törenlerin düzenlenmesi, yas merasimlerinde ağıtların söylenmesi ve maktel-i Hüseyin türü eserlerin okunması gelenek haline gelmiştir.
Aşura törenlerinin genel çerçevesi bu olmakla birlikte bazı şehirlerde farklı ayin ve anmalar görülebiliyor. İşte Zencan da bu şehirlerden biri.
İran’daki Aşura törenlerinin en görkemlisi ve coşkulusu Zencan şehrinde yapıldığından, Azeri Türklerinin yaşadığı bu şehre “Aşura’nın başkenti” unvanı verilmiştir.
Zencan Büyük Hüseyiniyesi (Hüseyiniye-yi Azam)
Önce Zencan Büyük Hüseyiniyesi’ni (ibadethane) anlatalım. Zencan’a geldiğinizde kime sorsanız size bu büyük hüseyiniyeyi gösterir. Şehrin güneyinde yer alan bu hüseyiniyenin inşaasından yaklaşık yüzyıl geçiyor. Bina Hac Mirza Muhammed Naki ve Hac Mirza Babai tarfından vakfedilmiştir.
Zencan Büyük Hüseyiniyesi her yıl ülkenin dört bir yaynından binlerce kurban sunulduğu için Mekke’deki Mina’dan sonra İslam dünyasının en büyük kurbangahı olarak bilinmektedir. Her yıl Muharrem ayının ilk 13 günüde halk hüseyiniye’de toplanarak İmam Hüseyin’in (a.s) matem merasimine katılır.
Zencan, Muharrem ayının ilk gününde siyaha bürünse bile Tasua gecesi olan 8’inci gününde kentin halkı ve ülkenin dört bir yanından gelen diğer turistlerin bir araya gelmesi görkemli bir manzara yaratır. Muharrem’in 8’inci gününden sonra toplu olarak yas tutan bir grup insan Büyük Hüseyiniye’den yola çıkarak İmamzade Seyyid İbrahim’in mezarlığına doğru hareket eder.
Zencan Büyük Zeynebiyesi (Zeynebiye-yi Azam)
Zencan halkı her yıl Muharrem ayının 11’inci gününde Hz. Zeyneb’in (s.a) çektiği çilelerin yasını tutmak için Zenan Büyük Zeynebiyesinin renkli bayraklarının altında toplanarak, nesilden nesile aktarılan Kerbela olayının mesajını “Ya Hüseyin” ve “Ya Zeyneb” diye şehrin sokaklarında haykırır.
Merasime katılan Hz. Zeyneb (s.a) aşıkları caminin önden yola çıkarak İmamzade Seyyid İbrahim’in mezarlığına doğru hareket ederler.
İmamzade Seyyid İbrahim
Burası Zencan’ın doğusunda ve eski bir mezarlığın yakınında yer almaktadır. Bazıları İmamzade Seyydi İbrahim’in İmam Musa Kazım’ın (a.s) soyundan geldiğini söylerken bazıları da Hz. Ebulfezl Abbas’ın (a.s) 4. torunu olduğuna inanıyor.
Hüseyiniye-yi Azam ve Zeynebiye-yi Azam’dan başlayan matem törenleri burada son bulur.
Zencan halkının muharrem ayının 8 ve 11. günlerindeki törenleri İran manevi mirası listesine alınmıştır.
Yevm-ul Abbas
Her yıl Muharrem ayının 8. gününde Zencan’da Yevm-ul Abbas olarak bilinen bir yas merasimi düzenlenir.
Ülkenin dört bir yanından gelen Ehlibeyt ve Hz.İmam Hüseyin'e (a.s) sevgi ve aşkla bağlı olan binlerce vatandaş, Hz. Abbas (a.s) gününde Büyük Hüseyniye’de bir araya gelerek, Kerbela sakkasına olan aşk ve sevgilerini gözler önüne serirler.
Söylediğimiz gibi merasim Büyük Hüseyiniye’den başlar ve İmamzade Seyyid İbrahim mezarlığına kadar devam eder. Yol boyunca deve, sığır ve koyun dahil olmak üzere binlerce kurban kesilir.
Hz. Ali Asgar’ı anma merasimi
Muharrem ayının 9.gününde İmam Hüseyin'in (a.s) Kerbela'da şehit edilen 6 aylık oğlu Hz. Ali Asgar’ı anmak için yapılır. Zencanlı bayanlar bebeklerine Hz.Ali Asgar’ın Aşura günü giydiği kıyafete benzer kıyafetler giydirerek, yas turarlar.
Tasua
Tasua, dokuz anlamı taşıyan Tis’e kökünden gelmektedir. Muharrem ayının 9. Günü ve İmam Hüseyin’in (a.s) şehit edildiği günden bir önceki gecedir. Bu gece İmam Hüseyin’in (a.s) ailesi için çok acı ve zor geçmiştir. Bu gecede özellikle Hz. Ebulfazl Abbas’la ilgili ağıt ve mersiyeler okunur.
Diğer kentlerde de olduğu gibi Zencan’da Tasua günü münasebetiyle milyonlarca Ehl-i Beyt aşığı bir araya gelerek İmam Hüseyin (a.s) ve beraberindeki 72 kişinin ve özellikle de Hz. Abbas’ın mazlumiyeti için matem tutup gözyaşı döker.
Aşura
Muharrem ayının onuncu günü “Aşura” diye adlandırılır. Aşure Merasimi İmam Hüseyin'in Kerbela'da Yezid'in ordusunca şehit edildiği gündür.
Aşura sabahı Zencan’da kümeler halinde ayrı yer ve alanlarda toplanılır. Belli kümeler, zincir desteleriyle sırtlarını döverler. Bazıları ellerini kuvvetlice başlarına ve göğüslerine vurur. Başka bir küme baştan aşağı çamura ve samana bulanır. Kurbanlar kesilir. Arada bir “tekiyegâh” denilen çadırlarda hayrat olarak sunulan içecekler içilir, hurma ve benzeri tatlı ikramları dağıtılır.
Taziye
Zencan’da Aşura gününde yapılan diğer merasimlerden biri taziye okumaktır. Zencan’ın Kara Poştlu diğer ismiyle Armağanhane bölgesinde her yıl Muharrem ayında İmam Hüseyin (a.s) ve beraberindekilerin Kerbela’da şehid edilmesi münasebetiyle taziye merasimi düzenlenir.
Sokak ve çarşılarda icra edilen merasimde Hz. Hüseyin ile ilgili na’tlar ve mersiyeler okunur. Böylece İmam Hüseyin’in (a.s) şehadeti taziye merasimlerinde dramatik bir sahne eseri şeklinde ortaya konulur.
Muharrem öncesi yapılan merasimler:
Muharrem ayı için birkaç gün önceden hazırlık yapılır. Evde sokakta, çarşı pazarda siyah bayraklar asılır. Cami veya yine bir ibadethane olan hüseyniyelerde toplanan cemaat, zikir, dua, ağıt ve sineye vurma eşliğinde “Yas izni” ve “teştgüzari merasimi” yapar. Aşura’yı önceleyen ilk ayin işte budur.
Teştgüzari Merasimi
Teştgüzari merasimi İran’ın farklı kesimlerinde olduğu gibi Zencan’da da Muharrem ayının başlanmasına birkaç gün kala yapılan en eski geleneklerden biridir.
Zencan halkı bu gelenekle İmam Hüseyin’ın (a.s) bağışlayıcı davranışlarının anımsatıldığına inanıyor.
Rivayetlere göre, İmam Hüseyin’in (a.s) Zilhacce ayının 27’sinde kırbaların (bir nevi su kabı) suyunu teştlere (tub) dökerek Hür ordusuna ve atlarına su verdiği belirtiliyor.
Bu merasimde kullanılan teştler bronz veya bakırdan yapılmıştır.
Matem merasiminden sonra mahaller aksakallıları ve İmam Hüseyin (a.s) aşıkları teşleri omuzlarında taşıyarak camiye gider. Camideki herkes onların ayağına kalkıp ‘Ya Abolfazl’ diyerek sinelerine vurur. Daha sonra aksakallılar omuzlarında taşıdıkları teşleri önceden hazırlanmış testilerdeki su ile doldurup camilerdekilere dağıtırlar.
Yas İzni
Muharrem ayının gelmesiyle beraber “Yas izni” başlıklı bir tören sırasında Zencan Büyük Hüseyiniyesinin bayrağı indirilerek siyah bir bayrakla değiştiriliyor. Bu bayrak Safar ayının sonuna kadar değiştirilmez.
Zencan Büyük Hüseyiniyesinin bayrağının rengi 10 ay boyunca kırmızıdır.
Yel Yatar, Tufan Yatar
Yatmaz Hüseyin'in Perçemi