Irak'ta dini gerilimleri tetikleme olasılığı nedeniyle yasaklanan ve Mısır’da kutsal kişiliklerin tasviri nedeniyle protestolarla karşılaşan “Muaviye” adlı dizideki Emevi halifesinin hayatı yayınlandı.
Arap dünyasının en pahalı dizisi olarak kabul edilen Muaviye'nin hayatına odaklanan "Muaviye" televizyon dizisi Irak, Mısır ve ötesinde ses getirdi.
Emevi Hanedanlığı'nın kurucusu ve ilk halifesi hakkında 30 bölümlük bir dizi olarak hazırlanan "Muaviye" dizisinin ilk iki bölümü Ramazan ayının başlamasıyla yayınlandı. Suudi Arabistan MBC tarafından hazırlanan ve Tunus'ta 100 milyon dolarlık bir bütçeyle çekilen dizi tepkilere neden oldu.
Dizinin yazarı Mısırlı gazeteci Halid Salah, yönetmeni ise Filistinli-Amerikalı film yapımcısı Tarık El-Aryan'dır.
Yakın zamanda, dini gerilimleri tetikleme olasılığı nedeniyle Irak'ta "Muaviye"nin yayını yasaklandı ve Mısır'daki "El-Ezher"deki dini şahsiyetler de dini şahsiyetlerin tasviri nedeniyle diziyi kınadı ve yasakladı.
Middle East Eye, hikayenin kahramanına bakışında, Şiiler arasında tartışmalı olan İslam'ın ilk dönemlerinde bir kişilik olarak Muaviye'den bahsediyor. Muaviye, Hz. Muhammed’in (sav) peygamberlik makamına ermesinden beş yıl önce doğdu ve İslam'ın ilk muhaliflerinden olan Ebu Süfyan ve Hind bint Utbe'nin oğluydu. Başlangıçta Peygamber Efendimiz'e (sav) karşı çıktı; ancak Müslümanlar tarafından Mekke'nin fethinden sonra Muaviye ve ailesi İslam'ı kabul etti.
Ehlisünnet görüşüne göre Muaviye, Hz. Muhammed'in (sav) katiplerinden biri oldu ve Peygamber'in (sav) vefatından sonra ilk halife Ebu Bekir tarafından Şam'ın fethinde komutan yardımcısı olarak atandı, Ömer bin Hattab halifeliğinde terfi etti ve üçüncü halife Osman halifeliğinde Şam valisi oldu.
Muaviye, sonunda Osman'ın öldürülmesinden sonra Hz. Ali'ye (a.s.) biat etmekten kaçındı ve Osman'ın kanını talep etme bahanesiyle Hz. Ali (a.s) ile çatışmaya girdi. Şam halkı, Osman'ın kanını talep etmek ve Hz. Ali (a.s.) ile savaşmak için ona biat etti. Bu olay, İslam'daki ilk iç savaş olan Cemel Savaşı'nı ve ardından İlk Fitne olarak bilinen Sıffin Savaşı'nı tetikledi ve bu savaşta Muaviye'nin güçleri ve Hz. Ali (a.s.) ordusu Hicri 36 yılında Sıffin Savaşı'nda karşı karşıya geldi.
Hicri 40 yılında Hz. Ali'nin (a.s) şehadetinden sonra Muaviye Mısır'ın kontrolünü de ele geçirdi, kendisini halife ilan etti ve Şam'ı başkenti yaptı. Hz. Ali'nin (a.s) şehadetinden sonra Müslümanlar İmam Hasan'a (a.s.) biat etti. İmam Hasan'ın (a.s.) ordusu ile Muaviye'nin ordusu arasında çıkan savaşta, İmam'ın komutanlarının ihaneti sonucunda İmam ile Muaviye arasında bir barış anlaşması yapıldı ve bu anlaşmaya göre Muaviye halifeliğe ulaştı. Birçok eski kaynak, Muaviye'nin İmam Hasan'ı (a.s) zehirleyen kişi olduğunu belirtmektedir.
Irak’ta yasaklandı
Muaviye'nin hükümdarlığı döneminde, İslam toprakları Kuzey Afrika, Anadolu, Orta Asya ve günümüz İran'ına kadar genişledi. Ancak Muaviye, barış anlaşmasına rağmen oğlu Yezid'i halefi olarak atadı ve böylece halifelik ilk kez babadan oğula geçen bir saltanata dönüştü. Yezid'in iktidara gelmesi, Kerbela olayına yol açtı ve bu olayda İmam Hüseyin (a.s) ve yoldaşları şehit edildi.
Şiiler, Muaviye'yi sadece ilk üç halifenin yönetim anlayışına aykırı bir şekilde hilafeti saltanata dönüştüren kişi olarak değil, aynı zamanda Hz. Ali'ye (a.s) karşı savaş açan ve İmam Hasan'ı (a.s) zehirleten kişi olarak görmektedir.
Bu nedenle Irak’ta yasaklandı
Şiilerin Muaviye hakkındaki inançları nedeniyle, yeni dizi hızla Irak'ta yasaklandı. Irak İletişim ve Medya Komisyonu, cumartesi günü yaptığı açıklamada, tartışmalı tarihi içeriklerin yayınlanmasının mezhepsel gerilimleri artırabileceğini, toplumsal huzuru tehdit edebileceğini ve özellikle Ramazan ayında toplumun düzenini bozabileceğini belirtti. Bu açıklamanın ardından, MBC Irak kanalına dizinin yayınlanmaması emri verildi.
Ayrıca, dizinin yayınlanmasının Irak ile Suudi Arabistan arasında diplomatik bir krize yol açabileceği de öne sürülüyor. Dizi, iki yıl önce yayınlanmak üzereyken, Iraklı Şii lider ve etkili siyasetçi Mukteda es-Sadr, MBC kanalına diziyi tamamen iptal etmesi çağrısında bulunmuştu.
Es-Sadr, Muaviye'yi mezhepçiliğin öncüsü, sahabe düşmanı, İslam birliğini bozan ve ilk olarak İmam’a karşı gelen kişi olarak tanımlamıştı.
İki yıl önce, Şubat 2023'te yaptığı açıklamada ise, Suudi Arabistan’ın yeni ve ılımlı politikalar benimsediğini belirterek, "Müslüman kardeşlerimizin duygularını incitmenize gerek yok" demişti. Aynı dönemde, Irak'taki Eş-Şaair televizyonu, Muaviye dizisine yanıt olarak, İkinci Halife Ömer bin Hattab'ı öldüren ve Şiiler tarafından saygı gören İranlı savaşçı Ebu Lülü Firuz hakkında bir dizi yapacaklarını duyurmuştu.
Es-Sadr, her iki diziyi de reddederek, bunların provokatif ve yanlış olduğunu belirtmiş, Muaviye'nin Sünnileri, Ebu Lülü'nün ise Şiileri temsil etmediğini vurgulamıştı. Ayrıca, sosyal medya hesabından "Tarihi yalanları dizi olarak yayınlayanlar, mezhepçiliğin ustalarıdır" ifadelerini kullanmıştı.
MBC kanalı henüz resmi bir açıklama yapmasa da, bu gelişmeler dizinin iki yıl boyunca ertelenmesinin sebebi olabilir.
İslam'ın erken dönemlerindeki şahısların yaşamını tasvir etme yasağı
Mezhepsel gerilimleri körükleme ihtimalinin yanı sıra, bu dizi İslam'ın erken dönemindeki önemli şahsiyetleri ve Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yaşamını tasvir ettiği için eleştirilere maruz kaldı.
El-Ezher Üniversitesi Medya Fakültesi Dekanı Rıdâ Abdulveciyd, yerel medyaya yaptığı açıklamada, El-Ezher'in Peygamber'in sahabelerinin tasvir edilmesini reddettiğini söyledi.
Öte yandan, Muaviye dizisinde Hz. Ali bin Ebu Talib ve İmam Hasan (a.s)'ın yaşamı tasvir edilmiştir. Bu durum, avukat Heysem Mağribi'nin Hz. Ali'nin tasviri nedeniyle Mısır’da dizinin yayınlanmasını durdurmak amacıyla dava açmasına yol açtı.
Suudi medyasının etkisi
Mısırlı gazeteci Halid Salah tarafından yazılan bu dizi, Filistin asıllı Amerikalı yönetmen Tarık el-Aryan tarafından yönetilmiştir.
Başlangıçta Muaviye rolü için seçilen Filistinli oyuncu Ali Süleyman projeden ayrıldıktan sonra, yerine Suriyeli oyuncu Lüceyn İsmail getirildi.
Ayrıca Esma Celal, Ayşe bin Ahmed, Cemile Çihî ve Hz. Ali bin Ebu Talib (a.s.) karakterini canlandıran İyad Nassar da oyuncular arasında yer alıyor.
Dizinin senaristi Halid Salah, Muaviye dizisine yönelik eleştirilere yanıt olarak, belli bir bakış açısını yansıtma amacında olmadığını, tarihi "siyah ve beyaz" olarak yazmadığını ve Muaviye'yi sadece bir hükümdar olarak ele almadığını, onun hataları olan ve kendisinden önce gelenler gibi kaderine yenik düşen bir insan olarak tasvir ettiğini söyledi.
Bu dizi 2023 yılında Tunus'un Hammamet şehrindeki "Kartaca" film stüdyolarında çekildi ve Mahdiye, Sûmaa ve Enfida'da ek sahneler çekildi. İlk bütçesi 75 milyon dolar olarak öngörülmesine rağmen, üretim maliyetinin 100 milyon doları aştığı bildirildi.
Bu yapım, Suudi Arabistan'ın en büyük televizyon kanalı olan Ortadoğu Yayın Merkezi (MBC) tarafından üretildi. 1991 yılında Londra'da Suudi iş insanı Velid el-İbrahim tarafından kurulan MBC, Suudi medya ortamına hakim olup, günlük yaklaşık 140 milyon izleyiciye sahiptir.
El-İbrahim, 2017 yılında Riyad'daki Ritz-Carlton otelinde gerçekleşen Suudi prenslerin toplu tutuklanma operasyonunda gözaltına alınan önemli isimlerden biriydi. Ancak Suudi yetkililerle belirsiz bir anlaşmaya varmasının ardından serbest bırakıldı.
Irak dizinin yayınını yasaklarken Mısır’daki El-Ezher Üniversitesi'ne bağlı Kıdemli Alimler Kurulu halka “İzlemeyin” çağrısı yaptı. Söz konusu dizi Ramazan ayının başından itibaren yayına girdi.
Sünni inancına göre cennetle müjdelenen 10 sahabeden üçü ve Hz. Peygamber'in ailesinden, eşlerinden ve kızlarından ikisi ve birkaç önemli tarihi ismin dizide tasvir edilmesi nedeniyle sosyal medyada bir tartışma yarattı. El-Ezher, bu isimlerin sinema ve televizyonda tasvir edilmesine her zaman karşı çıkmıştır.
Geçtiğimiz hafta Salı günü Suudi MBC Grubu, "Muaviye'nin Tarihi Destanı: Doğu'dan Batı'ya Unutulmaz Bir Tarih Yazan Bir İmparatorluğun Hikayesi" başlıklı tanıtım fragmanını yayınladı ve bu fragman Shahid dijital yayın platformunda da paylaşıldı.
Ramazan ayının kötüye kullanılması
Ramazan ayı, Arap dizilerinin çoğunun yayına girmesi için en uygun zamandır
Suudi Arabistan'ın MBC yayın kuruluşu, daha önce de İslam tarihindeki olayları konu alan diziler yayınlamıştır. Bu diziler hem Şii Müslümanlar hem de Sünniler tarafından eleştirilmiştir. Suudi medya grubu tarafından hazırlanan Haccac (2003) ve Fares Bany Marwan (2004) adlı diziler de Şii Müslümanların tepkisini çekmiştir. 2012 yılı Ramazan ayında Ömer bin Hattab'ın hayatını anlatan dizi yayına girdi.
İkinci halifenin yüzünün gösterilmesi, El-Ezher'deki Mısırlı Sünnileri önemli ölçüde üzdü.
Tartışmalara yol açan diğer Ramazan dizileri arasında Suriye yapımı Hasan ve Hüseyin (2011) de yer alıyor. Şii inançlarını devirmek amacıyla hazırlandığı iddia edilen dizi Irak ve İran'da öfkeye yol açtı. Irak'ta Şii Müslümanların büyük dini mercii Ayetullah Ali es-Sistani de bu diziye tepki gösterdi.