Geçmişte, umumi hamamlar yalnızca yıkanma yeri değildi; bir tür sosyal alan, ailevi ve yerel buluşmaların yapıldığı mekanlardı. Örneğin gelin ve damat hamamları. Ancak neşeli kutlamaların yanı sıra, tarihte hamamlar bazen idam ve suikastlara da sahne olmuştur. En meşhurlarından biri, Emir Kebir’in Kaşan’daki Fin Hamamı’nda öldürülmesidir.
Hamam mimarisi de kendine özgü bir yapıya sahipti: “Bine” soyunma ve hazırlık alanıydı, “hazine” yıkanma ve banyo yapılan yerdi, “tun” ise hazinenin suyunu ısıtan fırın veya ocak bölümüne verilen isimdi. Zamanla ev hamamları İranlıların evlerinde yerini sağlamlaştırdı ve umumi hamamlar unutulmaya yüz tuttu.
Bu yazıda İran’ın 10 tarihi hamamını tanıtıyoruz. Bu hamamlar o kadar güzel ve meşhur ki zamanın tahribatından kurtulmuş, tarihi eser olarak tescillenmiş ve bugün müze, restoran ya da farklı bir işlevle yaşamaya devam ediyor.
İşte İran’daki tarihi hamamlar
Kirman- Genjali Han Hamamı
Bu hamam, Safevî hükümdarı Şah Abbas döneminde Kirman valisi Genjali Han’ın emriyle yaptırılmıştır. Genjali Han, Kirman’da büyük imar faaliyetlerine imza atmıştır. Önce büyük bir meydan inşa etmiş, çevresine cami, medrese, çarşı ve hamam gibi yapılar yaptırmıştır. Bu kompleks, şehir merkezinde bir toplanma ve gezinti alanı olarak işlev görüyordu. Hamamın soyunma bölümü, özel konuşmalar ya da ibadet için sessiz ve iç içe odalardan oluşur. Hamam, su ihtiyacını kanallardan sağlamış ve göz alıcı çini süslemelere sahiptir. O dönemde depreme dayanıklı bir yapı olarak bilinir. Günümüzde etnografya müzesi olarak hizmet vermektedir.
Kaşan- Fin Hamamı
Neredeyse herkesin bildiği bu hamam, Emir Kebir’in öldürüldüğü yer olmasıyla ünlüdür. Fin Hamamı, Kaşan’daki Fin Bahçesi içinde yer alır. Bahçenin güney kısmında biri küçük, diğeri büyük olmak üzere iki hamam vardır. Küçük hamam Safevîler, büyük hamam ise Kaçarlar döneminde inşa edilmiştir. Büyük hamam, devlet adamları ve önemli şahsiyetlere, küçük hamam ise halka hizmet vermekteydi. Hamam, ulusal miras olmasının yanı sıra UNESCO tarafından da tescillenmiştir.
Kirman- Vekil Hamamı
Kaçar döneminde, Genjali Han Hamamı’ndan esinlenerek yapılmış bu hamam, çeşitli bölümleri ve estetik süslemeleri ile dikkat çeker. Özellikle havuzlarının taş işçiliği oldukça göz alıcıdır. Günümüzde geleneksel restoran ve çayhane olarak hizmet vermekte olup, Kirman çarşısını gezdikten sonra dinlenmek ve bir şeyler yiyip içmek için hoş bir duraktır.
Simnan- Pehne Hamamı
Timurîler dönemine ait bu hamam, Muzaffereddin Şah zamanında restore edilmiştir. Giriş kapısının üzerindeki çini süslemeler ve zarif Nastalik hattıyla yazılmış şiirler dikkat çekicidir. 1994 yılında Kültürel Miras Kurumu tarafından yeniden restore edilerek halkın ziyaretine açılmıştır ve günümüzde halkbilimi müzesi olarak kullanılmaktadır. Müzede sergilenen en dikkat çekici eser, hamile bir kadına ait ve tahminen 4 bin 500 yıl öncesine ait iskelet kalıntılarıdır.
Erak- Çaharfasl Hamamı
İran’ın en büyük tarihi hamamı olmasının yanı sıra, dinî azınlıklar için özel bir bölüme sahip tek hamamdır. Rivayete göre, hamamın banisi kışın bir Yahudi annenin çocuğunu açık havada yıkadığını görür ve azınlıkların umumi hamamları kullanmasına izin verilmediğini öğrenince, onlar için kapalı ve donanımlı bir bölüm inşa ettirir.
Kazvin- Safa Hamamı
Bu hamamın en önemli özelliği hâlâ hamam olarak faaliyet göstermesidir. Yani ne müze ne de restoran olmuştur. Kaçar dönemine ait olan bu hamam, Kazvin’in Molla Veli Caddesi üzerinde yer alır. Eğer maceracı ve yeni deneyimlere açık bir gezginseniz, bu hamamda yıkanmak ve kese yaptırmak eşsiz bir deneyim olabilir. Tüm iç bölümleri değerli mermer taşlarla döşenmiş olan hamam, ulusal miras listesine alınmıştır.
Şiraz- Vekil Hamamı
Şiraz Vekil Hamamı, Şiraz’ın kalbinde yer alan ve Zendiyye döneminde inşa edilen “Vekil” adlı bir yapılar kompleksinin parçasıdır. Bu hamam, Vekil Camii’nin hemen yanındadır. Yapıldığı döneme göre oldukça gelişmiş bir mimariye sahipti. Hamamda, “Şahnişin” adı verilen ve sadece şah için ayrılmış özel bir bölüm bulunmaktadır. Tüm tarihi hamamlar gibi bu yapı da göz alıcı süslemelere sahiptir. Günümüzde müze olarak hizmet veren bu bina, ulusal kültürel miras listesine alınmıştır.
Yezd- Han Hamamı
Han Hamamı, Kaçar döneminde Yezd Valisi tarafından şehirdeki Han Meydanı’nda inşa ettirilmiş bir yapılar bütününün parçasıdır. Hamamın giriş bölümündeki resimler Şehname’den ilham alınarak yapılmıştır ve oldukça dikkat çekicidir. Hamam, girişler, soyunma alanı (serbine), sıcaklık bölümü (germkhane) ve onlara bağlı diğer alanlar ile sıcaklık bölümünün yanındaki bir havuzdan oluşmaktadır. Günümüzde geleneksel restoran ve çayhane olarak kullanılmaktadır.
Kaşan- Han Hamamı
Kaşan Çarşısı’nda yer alan Han Hamamı, Zendiyye dönemine tarihlenmektedir. Dönemin Kaşan valisi Mirza Abdurrezzak, şehirde büyük iyileştirme çalışmaları yapmış ve bu hamam da onun eserlerinden biridir. Günümüzde özel mülkiyete aittir, ancak halkın ziyaretine açıktır.
Kirmanşah- Hac Şahbaz Han Hamamı
Bu hamam, Kaçar döneminin siyasi ve sosyal şahsiyetlerinden “Hac Şahbaz Han”, Meşhur “Menuçihr Han Biglerbeygi”nin oğlu tarafından Kirmanşah’ta yaptırılmıştır. Eski şehir dokusunda, Modarres Caddesi’nde yer almaktadır. Kaçar döneminin birçok hamamı gibi, soyunma alanı (serbine), sıcaklık bölümü ve sıcak-soğuk su havuzları gibi kısımlara sahiptir. Hamamın kubbelerinin iç yüzeyleri alçı süslemeleriyle (Mukarnas) bezenmiştir; ayrıca serbine kısmı duvar resimleriyle süslenmiştir.