Hş. Takvimine göre her yıl 27 Şehriver 18 Eylül Fars şiiri ve edebiyatı günü olarak kutlanıyor. Şiir ve edebiyat İran halkının kültür, kısacası varlık kimliğidir ve ta eski çağlardan günümüze dek İran diyarı dünyada güzelliklerin ve sevginin yanı sıra şiir ve edebiyat diyarı olarak da tanınmıştır.
İran edebiyatının usta şairi Şehriyar'ın ölüm yıl dönümü olması münasibetiyle İran Kültür Devrimi Yüksek Konseyi'nin onayı ile İran Fars şiiri ve edebiyatı günü olarak ilan edilmıştır.
Mehr Haber Ajansı Fars Dili ve Edebiyatı günü dolayısıyla, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Doğu Dilleri Edebiyatları ve Fars Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Dr.Turgay Şafak, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Prof. Dr. Nimet Yıldırım ve İranlı yazarların kitaplarını Farsça’dan Türkçe’ye çeviren Farsça Dil ve Edebiyatı mezunu Dr. Zeynep Ekşi Özel ile bir röportaj gerçekleştirdi.
Aşağıdaki yazıda bu röportajı okuyabılırsınız:
1- Bildiğiniz gibi 18 Eylül İran'da Şehriyar'ı anma, Fars Dili ve Edebiyatı Günü'dür. Fars Edebiyati ile ilgili yorumunuz nedir. Fars edebiyatının Türk edebiyatında etkisi olmuş mu?
Yıldırım: Persler ve İranlılar ile olan, kökeni İslam öncesi dönemlere dayanan tanışıklığımızdan dolayı Farsça ve Fars Edebiyatı’nın edebiyatımızla klasik dönemlerden beri süregelen sıkı ilişkileri ve aynı zamanda divan edebiyatımız üzerinde derin etkisi vardır. Kültürel, tarihsel ve sosyal gelişmeler, toplumsal değişim, düşünce ve bilgi aktarımı gibi etkenlerin yanı sıra, çeşitli alanlarda değişik dönemlerde yaşanan karşılıklı etkileşimlerin ortaya çıkardığı Fars Edebiyatı da başka ulusların edebiyatları gibi insanlığın ortak kültür mirasının parçalarından biridir.Farsça şiirin tarihsel geçmişi, zengin dağarcığı ve engin boyutlarıyla dünya edebiyatlarında, özellikle de doğu edebiyatlarında derin ve yoğun bir etkiye sahiptir. Bizim edebiyatımız ve şiirimiz üzerinde de son derece yaygın ve derin etkisi bulunan Farsça şiir, klasik dönemlerden bu yana Fars, Türk ve Hintli büyük söz ustaları tarafından doruklara taşınmıştır. Farsça konuşulan coğrafyalar dışında Farsça edebiyat ve şiirin en yaygın ve en etkili olduğu, Farsça şiire en çok kucak açan coğrafya yine Anadolu olmuştur. Anadolu, klasik çağlardan bu yana Farsça söyleyen şairleri ve şiirlerini çok sevmiş, Farsça söyleyen şairler bizim yurdumuzda, yoğun kabul görmüşlerdir.
Ekşi Özel: Fars Edebiyatı özellikle Klasik dönemde Türk Edebiyatını etkilemiş ancak 1450-1600 yılları arasındaki dönemde bu etki azalmış ve durum değişmeye başlamıştır. Aslında pek çok ortak terim ve deyime sahip olan Arap, Fars ve Türk Edebiyatı kültürel etkileşimle dünya klasiklerine de ilham olmuştur. Örneğin Türk asıllı büyük şair Genceli Nizâmî bir Arap halk hikayesi olan Leyla vu Mecnun’u müstakil ve göz alıcı bir eser olarak Farsça yazmış ve bu aşk hikayesi sonraki yıllarda Romeo ve Juliet’e ilham olmuştur.
Türkiye'de Namık Kemal, Recaizade Mahmud Ekrem, Tevfik Fikret gibi şairler modern Fars şiirini etkilemişlerdir.
Şafak: Fars edebiyatı Arap ve Türk edebiyatı ile birlikte Şark-İslam edebiyatının en önemli unsurlarından biridir. Fars edebiyatı Firdevsî, Senaî, Attâr, Ömer Hayyâm, Sa’dî, Mevlana ve Hafız gibi isimleri dünya edebiyat göğünde yıldız gibi parlayan şairler ortaya çıkarmış bir edebiyattır. Biz Türkler için asıl önemlisi asırlar boyunca etkileşim halinde bulunduğumuz bir edebiyattır. Fars edebiyatının önemli bazı şairleri Türk asıllıdır. Türkiye’de Osmanlı döneminde bazı şairler Farsça şiirler yazarken İran coğrafyasında birçok Türk şair Türkçe divanlar meydana getirmiştir. Hatta bazı dönemler Farsça şiir yazan şairler İran coğrafyasına tanınmazken Osmanlı Türk şairleri tarafından ilgiyle takip edilmiş. Divanları şerhedilmiş ve kendilerini o şairlerle mukayese etmişlerdir. Örneğin Sâib-i Tebrizî, Örfi-yi Şirazî, Şevket-i Buhari gibi şairler Safevi ve Kaçar edebi muhitlerinde kendilerine yer bulamazken Osmanlı dönemi Türk şairleri yakından takip ederek şiirlerine şerhler yazmışlardır. 19 yüzyıla kadar Türk şairleri Fars şairlerini takip ederken bu asırdan sonra özellikle modernleşme döneminde Kaçar dönemi şairleri Türk şairlerini ve Türk ediplerini takip etmişlerdir. Namık Kemal, Recaizade Mahmud Ekrem, Tevfik Fikret gibi şairler modern Fars şiirini etkilemişlerdir.
Farsça konuşulan coğrafyalar dışında Farsça edebiyat ve şiirin en yaygın ve en etkili olduğu, Farsça şiire en çok kucak açan coğrafya yine Anadolu olmuştur.
2- Sizce Şehriyar'ın şiirlerinin gücü Fars edebiyatında etkisi nasıldır?
Yıldırım: Klasik çağların her biri bir şiir dehası söz ustaları, dünyaca ünlü başyapıt Şahnâme’yi insanlığa armağan eden Firdevsî başta olmak üzere, Senaî, Attâr, Nizamî, Mevlanâ, Sa’dî, Hâfız; çağdaş dönemde Türk dünyamızın son büyük şairlerinden Muhammed Hüseyn-i Şehriyâr bunlardan sadece birkaçıdır. Şehriyar irfani dünyasına girerek şiirinin kelimeden manaya kadar tamamen değişir Şehriya'a göre sevgiyi ifade etmek insan hayatını cennete dönüştürür. Şehriyar, maddi aşktan geçerek manevi aşka ulaşan şairlerden biridir.Şehriyar semaya uluşmanın yolunun gönülleri memnun etmek olduğunu biliyor.
Ekşi Özel: Şehriyar 20. yy’ın Hâfızı gibidir. Şehriyar’ın şiirinde Hâfız kadar Mevlânâ’nın da etkisi olduğu için, şiirleri irfanî bir boyut da içerir. Örneğin mecâzi aşkın insanı İlahi aşka götüreceğine inanarak şiirini evrensel bir boyuta taşımaktadır:
عشق مجاز پرتو عشق حقیقتست
ای دل به سوز ساز کن و اضطرابها
“Mecazi aşk hakiki aşkın ışığıdır
Ey gönül bu yanışlara, ıstıraplara alış”
Şafak:Şehriyar’ın şiiri ilk yayınlandığı günden itibaren şiir mahfillerinde büyük yankı uyandırmıştır. Şehriyar’ın ilk şiir kitabı Sada-yı Huda’ya Meliküşuara Bahar’ın yazdığı önsözde onun hakkında “Şehriyar sadece İran’ın değil hatta şark dünyasının gururudur” diyerek önemli bir noktaya işaret etmiştir. Gerçekten de Şehriyar sadece Fars edebiyatının değil “Haydar Baba’ya Selam” şiiri ile Türk edebiyatı için de bir gurur kaynağı olmuştur.
Şehriyar klasik Fars şiirinin üslubu ile yazdığı şiirlerde Hafız’ı hatırlatır. Üstadın üslubu klasik olmasına rağmen işlediği konularda güncel sosyal ve siyasi gelişmeleri görmek mümkündür. Şehriyar ayrıca Mehmet Akif, Tevfik Fikret ve Yahya Kemal gibi modern Türk edebiyatının önemli isimlerini şiirinde zikretmesi bakımından da ayrıca iki ülke arasındaki kültürel ilişkinin kesintisiz devam etmesini göstermesi bakımından önemlidir.
3-Türk okurların Şehriyar’a ilgisi nasıldır?
Ekşi Özel:Şehriyar da Fuzulî ve Nef’i gibi hem Farsça hem de Türkçe şiirler yazmıştır. Böylece iki toplumda da sevilmektedir. Türk okuyucu Şehriyar'la 1955 yılında tanışmıştır. Haydar Baba’ya Selam adlı şiiri çok sevilmiş, bu şiir bazı Türk şairlere de esin kaynağı olmuştur. Şehriyar ile ilgili Türkiye’de yapılan onlarca çalışma sayın hocamız Prof. Ali Güzelyüz tarafından bir makalede tanıtılmıştır.