Günümüzde İran’da antik dönemlerden Kaçar dönemine kadar uzanan binden fazla kervansaray bulunmaktadır. Bu yapıların eşsiz önemi, ülkenin 24 ilinden 54 tarihi kervansarayın 2023 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmasıyla daha da ön plana çıkmıştır. Bu durum, kervansarayların İran’ın mimari ve kültürel tarihindeki önemli rolünü uluslararası düzeyde kanıtlamaktadır. Bu tarihi kervansaraylar turistler için iyi bir fırsat sunmaktadır.
Yazımızın birinci bölümünde Yezd ve Simnan'daki tarihi kervansaraylarını, ikinci bölümünde Tahan ve Meybod Kervansaraylarını ve üçüncü bölümünde ise Kazvin ve Horasan'dakianlatmaya çalışmıştık.
4. bölümde Meşhed'deki tarihi kervansarayını sizin için tanıtmaya çalışacağız:
Fahr-e-Davud; Timurlular'ın kış kervansaraylarından biri
Timurlular dönemi, Moğollar ve İlhanlılar döneminde harap olmuş ve nüfusu azalmış şehirlerin mirasçısı olarak kabul edilmektedir. Bu hanedan, Moğol öncesi refahı yeniden sağlamak için büyük çaba sarf etmiştir. Timurlular, zanaat sisteminin ve loncaların yeniden canlanmasının yanı sıra doğu İran şehirlerinde iç ve dış ticaretin yükselmesinin gerçek mimarları olarak bilinmektedir.
Timurlular döneminde inşa edilen kervansarayların, o dönemin sosyal ve ekonomik koşullarından kaynaklanan belirgin özellikleri vardır. Bu özellikler, mimarilerinde de açıkça görülmektedir.
Ticaret, Timurlular döneminde hızla gelişmiştir. Bu durum, Herat’tan Semerkand’a uzanan birçok ticaret yolunun açılmasına yol açmıştır. Başkentin Tebriz’den Semerkand’a taşınmasıyla, eski İpek Yolu Horasan üzerinden Semerkand’a, oradan da Çin’e ulaşmaya başlamıştır. İran iç ticareti ise, Sultaniye, Kazvin, Rey ve Nişabur gibi çeşitli yollar aracılığıyla Tebriz’e (eski başkent) bağlanmıştır.
Fahr-e Davud Kervansarayı, Horasan-Rezevi Eyaleti’ndeki Meşhed'de bulunan, Timurlular dönemine ait önemli kervansaraylardan biridir. İpek Yolu’nun (Nişabur-Tûs) ortasında yer alan bu kervansaray, bugün Fahr-e Davud adlı bir köyün yanında bulunmaktadır ve yaklaşık 700 yıl önce inşa edilmiştir.
Bu kervansarayın üzerinin örtülü olması, onun Timurlular’ın kış kervansaraylarından biri olduğunu göstermektedir. Kervansaray, Safevi ve Kaçar dönemlerinde restore edildiği için dışarıdan bakıldığında yapının özgünlüğü tam olarak belirgin değildir. Kervansarayın üst kısmında bir atış poligonu yer almakta, güney tarafında ise odalar ve “Şahneşin” adı verilen bir yapı inşa edilmiştir. Fahr-e Davud Kervansarayı’nın, Timurlular döneminin en lüks ve görkemli kervansaraylarından biri olduğuna inanılmaktadır; ayrıca dış cephesinde yolcuların ve kervansarayların güvenliğini sağlamak amacıyla inşa edilmiş gözetleme kuleleri de bulunmaktadır.