Safran bitkisi Latince "crocus sativus" denilen sonbaharda çiçek açan ve 20-30 cm yüksekliğe ulaşabilen soğanlı bir bitkidir.
Safran ürünü piyasadaki yüksek fiyatı nedeniyle İran’da “Kızıl Altın” olarak bilinen bir baharat türüdür. Renklendirici ve tat verici olarak kullanılan bu baharatın elde edilmesi oldukça zahmetlidir. Her bir çiçeğin üzerindeki üç tepecik, sabah daha güneş doğmadan elle tek tek toplanır. Sadece yarım kilo kadar bir miktarda baharat elde etmek için 75 bin çiçeğin 225 bin tepeciği gerekir.
İran mutfağında sıklıkla kullanılan safran binlerce yıllardır şifa verici bitki olarak da tüketilir.
Safran, sadece bir renk ve tat verici değil; aynı zamanda İran halkının tarihinde, kültüründe, ekonomisinde ve sağlık geleneğinde derin köklere sahip bir simgedir.
Horasan’ın geniş ovalarından, yani dünyanın bu ürünün kalbinden, İran’ın renkli sofralarına ve geleneksel törenlerine kadar safran daima İran’ın özgünlüğünün ve ulusal zenginliğinin sembolü olmuştur.
İran, binlerce yıllık safran yetiştiriciliği geçmişiyle, hâlâ dünyanın en büyük ve en kaliteli safran üreticisi ve ihracatçısıdır.
Bu ürün, tedavi edici, güzellik artırıcı ve benzersiz lezzet özellikleri sayesinde dünya pazarlarında eşsiz bir konuma sahiptir.
Safrandan elde edilen ekstraktlar, doğal boyalar ve gıda ile ilaç sanayisindeki yeni kullanım alanları, bu ürünün katma değer yaratma ve sürdürülebilir döviz kazancı sağlama potansiyelini açıkça göstermektedir.
Safranın ekonomik önemi, çiftçilerin geçiminde ve kurak bölgelerin kalkınmasında hayati bir rol oynamaktadır.
Bu yüksek değeri onurlandırmak, yerli üretim ve tüketim kültürünü korumak ve geliştirmek amacıyla, 25 Ekim, “Ulusal Safran Günü” olarak kutlanmaktadır.
Bu gün, bu değerli mirasın önemini bir kez daha vurgulamak ve çiftçiden ihracatçıya kadar bu alanda emek verenlerin çabalarını takdir etmek için bir fırsattır.
İran, yıllık 330 ton üretim ve 280 ton ihracat ile dünyanın en büyük safran üreticisi ve ihracatçısıdır.
Bu üretimin yaklaşık yüzde 85’i, Razevi Horasan ve Güney Horasan eyaletlerinde gerçekleştirilmektedir.
Ayrıca, Güney Horasan eyaletindeki Kayınat (Qaenat) ilçesi, dünyanın safran üretim merkezi olarak kabul edilmektedir. Kayınat safranı, ülkenin en kaliteli safran çeşitlerinden biri sayılır.
Öte yandan, Gonabad safranı, geleneksel yöntemlerle yetiştirilmesi ve kanat (yeraltı su kanalları) sularıyla sulanması nedeniyle, FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) tarafından “Dünya Tarım Mirası” olarak tescillenmiştir.
Son yıllarda, Kuzey Horasan’da safran ekimi ve üretimi hızla artmıştır.
2007 yılında 343 hektar alanda 6 ton üretim yapılırken, günümüzde bu rakam 9.850 hektara ve yaklaşık 29 ton üretime ulaşmıştır.