Tahran-Moskova ilişkileri son yıllarda Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik askeri harekâtının başlamasının ardından uygulanan Batı yaptırımları ve Rusya ile Batı arasında tırmanan gerilim nedeniyle büyük ölçüde değişti.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile İran Cumhurbaşkanı Mesut Pezeşkiyan, 17 Ocak'ta iki ülke arasında stratejik ortaklık kuran anlaşmaya imza attı.
20 yıllık anlaşma, iki ülke arasındaki savunma da dahil olmak üzere işbirliğinin derinleştirilmesini öngörüyor.
Rusya'nın Tahran Büyükelçisi Aleksey Dedov, Mehr Haber Ajansı'na verdiği özel demeçte İran ile Rusya ilişkilerini değerlendirdi.
*İran ve Rusya arasındaki ilişkiler son yıllarda "stratejik" olarak tanımlanıyor. Siz bu ilişkileri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Moskova, Tahran ile yakın ilişkilere büyük önem veriyor. İran ile küresel ve bölgesel sorunların çoğunda ortak görüşe sahibiz.Uzun süredir devam eden ilişkilerimiz, dostluk ve iyi komşuluk ve karşılıklı saygı temelinde inşa edilmiştir. Uluslararası hukukta tanınan ilkelere, çok taraflılığa ve eşit güvenliğe dayalı demokratik ve adil bir küresel düzen inşa etmeye kararlıyız; Moskova olarak bağımsız ve egemen bir dış politika izliyoruz.
İran ile Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), BRICS grubu ve Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) dahil olmak üzere çok taraflı platformlarda aktif olarak işbirliği yapıyoruz.
İran ile Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), BRICS grubu ve Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) dahil olmak üzere çok taraflı platformlarda aktif olarak işbirliği yapıyoruz. İran’ın bu örgütlere katılmasını destekledik.
Son yıllarda iki ülkenin liderleri sayesinde, Rusya ve İran arasındaki ilişkileri daha güçlendi ve tarihte benzeri görülmemiş bir seviyeye ulaştı. Tüm kilit alanlarda çok taraflı işbirliğini genişletmeye doğru ilerliyoruz. En üst üst düzeylerde sık sık yapılan temaslar, ortaklığı güçlendirme yönündeki karşılıklı isteği teyit etmektedir.
Ticaret ve ekonomik işbirliği istikrarlı bir şekilde büyüyor. Geçtiğimiz yılın sonunda ticaret hacmi yüzde 13,29'a ulaştı ve bu 2022 rekorlarına yakındı. Avrasya Ekonomik Birliği ile İran arasındaki serbest ticaret anlaşmasının 15 Mayıs'tan beri yürürlükte olması göz önüne alındığında, bu rakamın daha da yükseleceğine inanıyorum.
Reşt-Astara demir yolu projesinin tamamlanması için çalışıyoruz. Ayrıca Buşehr nükleer enerji santralinin ikinci ve üçüncü ünitelerini birlikte inşa ediyoruz ve enerji sektöründe birkaç büyük yatırım projesini daha hayata geçiriyoruz.
İran ile Rusya liderleri ikili ilişkileri geliştirme konusunda kararlı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, İran ile 17 Ocak’ta imzalanan kapsamlı stratejik ortaklık anlaşmasını, ‘’büyük hedefleri belireyen ve uzun vadeli işbirliğini derinleştirmeyi amaçlayan önemli bir belge’’ olarak nitelendirmişti. İlişkilerimiz ilk kez kapsamlı bir stratejik ortaklık düzeyine yükseltildi. Bu, Rusya ve İran arasındaki işbirliğinde meydana gelen büyük değişiklikleri tam olarak yansıtıyor.
* Yaptırımlar konusu İran-Rusya ekonomik ilişkilerinde bir zorluk mu yoksa itici bir güç mü? Yaptırımlara maruz kalan iki ülke bankacılık işbirliğini geliştirmek ve ticareti kolaylaştırmak için hangi önlemlere baş vurmuştur? Çin-BAE yol haritasının İran-Rusya ekonomik ilişkilerinde caydırıcı mı yoksa kolaylaştırıcı mı olduğunu düşünüyorsunuz?
Hiç şüphesiz, ülkelerimize uygulanan yasa dışı tek taraflı yaptırımlar yalnızca ciddi bir zorluk olmakla kalmamakta, aynı zamanda Rusya ile İran arasındaki ticari, ekonomik ve yatırım işbirliğini artıran bir itici güç hâline gelmektedir. Mevcut tüm kapasitemizi kullanmaya ve karşılıklı ticareti teşvik edecek uygun koşulları oluşturmak amacıyla ek mekanizmalar geliştirmeye çalışıyoruz.
Örneğin, bağımsız bir ödeme altyapısı kurulmuş ve başarıyla faaliyete geçirilmiştir. Bu sistem, yerel para birimleriyle işlem yapılmasına olanak sağlamaktadır. Bu tür işlemlerin payı şu anda yüzde 95’in üzerindedir. Ulusal ödeme kartlarının karşılıklı kabulü de kesinleşmiştir. Artık vatandaşlarımız karşılıklı seyahatlerde nakitsiz ödeme yapabilmektedir.
Daha önce de belirttiğim gibi, Avrasya Ekonomik Birliği ile İran arasında serbest ticaret anlaşmasının uygulanması, ticaret prosedürlerinin daha da serbestleştirilmesine katkı sağlayacaktır. Bu, pazar erişimi, sağlık ve bitki sağlığı önlemleri ile gümrük prosedürlerinin sadeleştirilmesi gibi konuları da kapsamaktadır.
Genel olarak, son üç yılda yasal ve sözleşmeye dayalı çerçevemiz, büyük kısmı Rusya-İran ticaret hacmini artırmaya yönelik olan 40’tan fazla sektörel ve kurumsal belgeyle genişletilmiştir.
*Çok kutuplu yeni bir dünya düzeninin ortaya çıkışı, ekonomik küreselleşmenin krizinin derinleşmesi, üretim ve tedarik zincirlerindeki aksaklıklar ve piyasa mekanizmalarının çökmesiyle hızlanan küresel ticaret sisteminin çözülmesiyle eş zamanlı yaşanmaktadır. Dış ekonomik iş birliği algoritmaları yeniden yazılmaktadır. Peki bu değişen koşullara bizim cevabımız nedir?
Batıdan bağımsız finansal altyapının yanı sıra uluslararası ticareti desteklemek için kullanılan araçlara ek olarak, bugün İran ile birlikte tamamen yeni bir kıtalararası ulaşım hattı kuruyoruz: Kuzey-Güney Uluslararası Koridoru, ki bu hat Avrasya’nın lojistik merkezi hâline gelecektir.
Genel anlamda, yapıcı bir zihniyete sahip tüm ülkelerle, özellikle dostlarımız olan İran, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri ile çok taraflı iş birlikleri kurmayı ve ortak entegrasyon projeleri gerçekleştirmeyi hedefliyoruz.
*Tahran ile Moskova arasında askeri ve savunma işbirliği, özellikle son yıllarda iyi bir seviyeye ulaşmıştır. Bu tür işbirliği, kapsamlı stratejik belge çerçevesinde değerlendirilebilir mi?
Rusya ile İran arasındaki askeri ve askeri-teknik işbirliği yeni bir olgu değildir; bu işbirliği onlarca yıldır sürmekte olup, en önemlisi de uluslararası hukuka tamamen uygun şekilde ve üçüncü ülkelerin çıkarlarını hedef almadan yürütülmektedir. Doğal olarak, bu konu yeni stratejik anlaşmamızda da dikkate alınmıştır.
Bu anlaşma, taraflardan birine saldırı olması durumunda saldırgana askeri veya başka herhangi bir yardım sağlanmamasına dair bir maddeyi içermektedir. Kapsam alanları; askeri personel eğitimi, öğrenci ve eğitmen değişimi, savaş gemilerinin karşılıklı liman ziyaretleri, savunma fuarlarına katılım, ortak spor ve kültürel etkinlikler düzenlenmesi, yardım ve kurtarma amaçlı deniz operasyonları, deniz haydutluğu ve silahlı soygunla mücadeleyi içermektedir. Ayrıca, bölgedeki barış ve güvenliğin korunması doğrultusunda, bu anlaşma tarafların topraklarında askeri tatbikatlar yapılmasını ve ortak askeri tehditler ile güvenlik riskleriyle mücadele için danışmalarda bulunulmasını öngörmektedir. Genel olarak bu anlaşma, son yıllarda üzerinde çalışmakta olduğumuz işbirliği alanlarını sistematik hale getirmekte ve düzenlemektedir.
*Uluslararası düzeyde Trump’ın Ukrayna sorununu çözme yaklaşımı ve Tahran’la varılacak olası bir anlaşma İran-Rusya ilişkilerini nasıl etkileyebilir?
Ülkelerimiz arasındaki ilişkilerin dirençli ve stratejik olduğunu ve mevcut uluslararası koşullardan etkilenmediğini vurgulamak isterim. Bunlar, her iki ülkenin üst düzey siyasi liderliği tarafından tanımlanmış temel ilkelerdir. İran’daki dostlarımız için kabul edilebilir şartlara dayanan, özellikle de tek taraflı yasa dışı yaptırımların kaldırılmasını içeren, İran’ın nükleer meselesine siyasi-diplomatik bir çözümden yanayız. 2015 yılında imzalanan 'nükleer anlaşma' sürecine belirleyici katkımızı ve deneyimimizi göz önünde bulundurarak, gerekirse ortaklarımıza gerekli yardımı sağlamaya hazırız.
Ukrayna konusundaki nesnel ve dengeli tutumlarından dolayı İranlı dostlarımıza minnettarız. ABD hükümeti temsilcileriyle Ukrayna krizi hakkında temaslarımızı sürdürüyor ve bu krizin kökenine ve ortaya çıkış nedenlerine dair ayrıntılı açıklamalarda bulunuyoruz. Rusya’nın meşru çıkarları, özellikle güvenlik ve insan haklarının korunması alanlarındaki çıkarları dikkate alınarak çözüm parametreleri konusundaki görüşümüzü açıkça ifade ediyoruz. Amerikalı muhataplarımızın tutumumuzu daha iyi anladıklarına dair işaretler var. Doğru yolda ilerlediğimize dair belirtiler mevcut.
*İran ile Rusya arasındaki mevcut ve potansiyel işbirliği alanları göz önünde bulundurulduğunda, Tahran’ın Moskova’nın dış politikasındaki konumu küresel sistemdeki dengeleyici yaklaşımının bir fonksiyonu olarak mı değerlendirilmeli yoksa İran’ın konumunun artırılması yönünde bir zorunluluk mu söz konusu?
Rusya ile İran arasındaki ilişkiler kendi kendine yeterlidir. Elbette, ülkelerimizin potansiyeline uygun şekilde ticari ve ekonomik iş birliğini uyumlu hale getirmek için hâlâ yapılması gereken çok şey var. Ancak, ilişkilerin tüm yelpazesi analiz edildiğinde, İran'ın yöneliminin Rusya’nın dış politikasındaki en yüksek önceliklerden biri olduğu açıkça görülmektedir. Bu yönelim, İran İslam Cumhuriyeti'nin büyük bir bölgesel güç olarak sahip olduğu konumdan ve ayrıca Şanghay İşbirliği Örgütü'ne tam üyeliği, BRICS’e davet edilmesi ve Avrasya Ekonomik Birliği'nde gözlemci statüsüne sahip olması gibi uluslararası düzeydeki konumundan kaynaklanmaktadır. Ülkelerimizin liderlerinin ikili işbirliğine ne kadar önem verdiklerini anlamak için, yüksek düzeyli temasların dinamizmine bir kez daha dikkat çekmek isterim. Bana göre burada her şey gayet açık.
yorumunuz