Fars dili, dünyanın en eski ve en zengin dillerinden biridir ve içinde çok değerli bir kültürel, edebi ve tarihî miras barındırır. İran’ın resmi takviminde 25 Ordibehesht (15 Mayıs), Fars Dili Günü ve Büyük Şair Firdevsî 'yi Anma Günü olarak kabul edilmiştir.
Farsça, sadece İran’ın resmi dili değil, geçmişte Orta Asya, Kafkasya ve Hint Alt Kıtası gibi geniş bir coğrafyada da kullanılmıştır. Bu dil, şiir, felsefe, tarih ve tasavvuf gibi birçok alanda zengin metinler üretmiş ve İran milletinin kimliğinde önemli bir rol oynamıştır.
Hakîm Ebü’l-Kasım Firdevsî
Fars şiiri, kültürü ve edebiyatının adı gelince Firdevsî’nin de ismi diğer şairlerin isimlerinin yanında parlıyor.
Firdevsî Tus kentinde soylu bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Firdevsî'nin doğum târihinde ihtilâf vardır. 934'te doğduğu zannedilmektedir. Daha gençlik yıllarında İran tarihine büyük bir ilgi duydu. Halk arasında anlatılan efsane ve öyküleri de kapsayan büyük bir destan yazmak istiyordu.
Onun ölümsüz eseri Şehnâme, Farsça’nın yeniden canlanmasına ve korunmasına büyük katkı sağlamıştır. Arapçanın edebiyat ve bilim dili olarak baskın olduğu bir dönemde, Firdevsî Farsçayı edebi bir seviyeye taşıyarak kültürel kimliği korumuştur.
Bu büyük Fars şâirin 80 yaşında 1015 yılında Taberân’da yaşamını yitirdiği zannedilmektedir. Hayâtının son yıllarının nasıl geçmiş olduğuna dâir kesin bir bilgi yoktur.
Firdevsî’nin eserleri
Firdevsî pek çok büyük şair gibi İran'ın onuru sayılan değerli eserler bırakmıştır. Firdevsî’nin en önemli eseri Şehnâme’dir ve bu eser onun mirasının temelini oluşturur. Bazı kaynaklar başka eserleri de ona atfetmiş olsa da, bunların ona ait olup olmadığı tartışmalıdır. En çok bilinen örneklerden biri “Yusuf ve Züleyha” adlı mesnevidir.
Şehnâme: Ölümsüz bir eser
Firdevsî, özellikle Şehnâme eseriyle tanınır. Şehnâme, İran’ın mitolojik, kahramanlık ve tarihî hikâyelerini anlatan yaklaşık 50.000 beyitlik destansı bir şiir kitabıdır. Bu eser sadece edebi bir başyapıt değil, aynı zamanda İran halkının tarihi ve kültürel kimliğinin bir belgesidir.
Ömrünün yaklaşık 30 yılını Şehnâme’yi yazmaya adamış olan Firdevsî, bu ölümsüz eseriyle adını dünya edebiyat tarihine altın harflerle yazdırmıştır.
Firdevsî bu eserini 1010 senesinde Gazneli Mahmûd Hana takdim etmiştir.
Şehnâme’nin özellikleri
Zengin ve Saf Farsça Dili: Firdevsî, Şehnâme’de Arapça kelimeleri mümkün olduğunca az kullanarak Farsçanın özgün yapısını korumuştur.
Üç Ana Bölümden Oluşur:
Mitolojik Bölüm: Keyumers, Cemşid, Zahhak gibi efsanevi karakterlerin hikâyeleri.
Kahramanlık Bölümü: Rüstem, Sohrab, Siyavuş ve diğer kahramanların öyküleri.
Tarihsel Bölüm: Sasani hükümdarlarından başlayıp Arapların İran'ı fethine kadar olan dönem.
Şehnâme hangi dillere çevrildi?
Firdevsî’nin ölümsüz eseri Şehnâme, dünya çapında büyük ilgi görmüş ve birçok dile çevrilmiştir. Bu çeviriler, İran kültürünün ve edebiyatının uluslararası alanda tanınmasına katkı sağlamıştır.
Arapça, Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça, Çince, Japonca Şehnâme’nin çevrildiği başlıca dillerdir.
Türkiye’de Şehnâme’yi kim tercüme etti?
Bu eser Türkçe’ye ilk kez 16. yüzyılda Tatar Ali Efendi tarafından eksiksiz olarak çevrilmiştir.
Türkiye’de Şehnâme’nin tam metin olarak Farsçadan Türkçeye en kapsamlı çevirisi, Prof. Dr. Nimet Yıldırım tarafından yapılmıştır. Atatürk Üniversitesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü'nde öğretim üyesi olan Prof. Yıldırım, yaklaşık 10 yıl süren bir çalışmayla bu büyük eseri Türkçeye çevirmiştir.
Bu çeviri, 53.300 beyitten oluşmakta ve 13 farklı güvenilir Şehnâme nüshasına dayanılarak hazırlanmıştır. Prof. Yıldırım’ın çalışması, Türkçedeki ilk eksiksiz ve akademik Şehnâme çevirisi olarak kabul edilmektedir.
Prof. Dr. Nimet Yıldırım’ın çevirdiği kitabın önsözünde, “Firdevsi, İran’ın eski hikâyelerini ele alan büyük bir şairdir. Bu ülkenin İslamiyet’ten önce efsanevi destanlarını anlatan ‘Şahname’ ise dünya edebiyatının en önemli eserlerinden biri sayılır” denmektedir.
2017 yılında bu çeviri, İran’da "Yılın Kitabı" seçilmiş ve dönemin İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından ödüllendirilmiştir.
Aynı zamanda Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Prof. Dr. Nimet Yıldırım’a bu kültürel katkısından dolayı teşekkür etmiştir.
İran edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Şahnâme'yi Türkçe'ye çevirenlerin arasında bir de Necati Lugal yer alıyor.
Necati Lugal kitabının ön sözünde, "Hayatı hakkında ayrıntılı bilgilere sahip olamadığımız İranlı şair Firdevsî iyi bir dil eğitimi almış, edebi anlamda yetkinliğe ulaştığı Farsçanın yanı sıra Pehlevice ve Arapçayı öğrenerek zengin bir ifade gücüne kavuşmuştur. Şairin bu dil merakına tarihsel konulara duyduğu ilgi de eklenince, İran edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Şahnâme zengin içeriğiyle ve çarpıcı üslubuyla edebiyat tarihinin ölümsüz eserleri arasındaki yerini almıştır" ifadesini kullanmıştır.
14 Mayıs anma günü etkinlikleri
Bu günde, İran’ın birçok şehrinde özellikle Tus’taki FirdevsîTürbesi’nde çeşitli etkinlikler düzenlenir. Şairler, akademisyenler ve edebiyatseverler Şehnâme’den bölümler okur, Firdevsî’nin eserleri üzerine konuşmalar yaparlar.
Farsça’ya sahip çıkmak ve Firdevsî’yi anmak, sadece bir şaire saygı göstermek değil; aynı zamanda bir milletin kültürel kimliğini korumaktır. Ferdowsî’nin eserleri aracılığıyla gelecek nesillere bu büyük miras aktarılabilir.
yorumunuz