Fars şiiri, kültürü ve edebiyatının adı gelince Firdevsî’nin de ismi diğer şairlerin isimlerinin yanında parlıyor.
Firdevsî pek çok büyük şair gibi İran'ın onuru sayılan değerli eserler bırakmıştır.
Firdevsî Kimdir?
Asıl adı Ebu’l-Kasım Mansur olan Firdevsî, Samanîler ve Gazneliler dönemleri İran edebiyatının önde gelen Fars şairidir
Firdevsî Tus kentinde soylu bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Firdevsî'nin doğum târihinde ihtilâf vardır. 934'te doğduğu zannedilmektedir. Daha gençlik yıllarında İran tarihine büyük bir ilgi duydu. Halk arasında anlatılan efsane ve öyküleri de kapsayan büyük bir destan yazmak istiyordu.
Firdevsî’nin İranî ve İslâmî edebiyâta geniş çapta vâkıf olduğu, eserlerinden anlaşılmaktadır.
Bu büyük Fars şâirin 80 yaşında 1015 yılında Taberân’da yaşamını yitirdiği zannedilmektedir. Hayâtının son yıllarının nasıl geçmiş olduğuna dâir kesin bir bilgi yoktur.
Firdevsî’nin Eserleri
Divan edebiyatını da derinden etkilemiş büyük şair, 'Şehname' adlı eseriyle tanınmaktadır. Bu kitap büyük söz ustası İran ulusal şairi Firdevsi'nin şaheseri. Şehname, bütün dünya klasikleri arasında da eşsiz bir yere sahiptir.
974 yılında Şehname’yi yazmaya koyuldu. Şehname’den, iyi bir öğrenim gördüğü, eski Farsça ile Arapça’yı ustalıkla kullanacak derecede öğrendiği anlaşılmaktadır.
Şehnâme’nin yazılışı otuz sene sürmüştür. Tamâmı 60 bin beyit olmasına rağmen, yazmalarda 48 bin olarak görülür. Firdevsî bu eserini 1010 senesinde Gazneli Mahmûd Hana takdim etmiştir. Eserini 70 yaşında tamamladığı söylenmektedir.
İran milletinin bütün târihini, geleneklerini toplayan bu eser, dünyâ destan edebiyâtının en güçlü ürünlerinden birisidir.
Firdevsi’nin Şehnamesi, İran’ın Arap egemenliğine girene kadarki tarihini içerir. İran tarihi ve mitolojisi, eldeki eski kitaplara, dilden dile dolaşan söylencelere ve öykülere dayanılarak yazılmıştır. Yapıt mesnevi biçiminde düzenlenmiş 60 bin beyitlik bir şiirdir. Firdevsi yapıtını yazarken bir tarihçi gibi çalışmış ama, tarihsel bilgileri güçlü şiir yeteneğiyle işlemiştir. Yapıtın yazıldığı dönemde Arapça’nın çok yaygın olmasına karşın, Firdevsi Arap dili ve kültürünün egemenliği altındaki İran ulusuna, büyük bir tarih ve kültür zenginliğine sahip olduğunu göstermek istercesine kendi dillerinde bir yapıt sunmuştur.Şehnâme’de sâde ve akıcı bir üslûb vardır. Arabî kelimeler az kullanılmıştır. Ancak parlak teşbihler de eksik değildir. Güzelliği canlı ve orijinal anlatımdan, tasvirlerinden ileri gelmektedir.
Şehname gerek şiirsel gücüyle, gerek bilgi zenginliğiyle Divan şairlerinin başyapıtlarından biridir. Bunun yanı sıra bir ulusun tarihi üzerine tek bir şair tarafından yazılmış benzer bir yapıt yoktur. Şehname dünya şiirinin, özellikle destan türünün büyük klasikleri arasındadır.
Şehname'yi Türkçe'ye kazandıran yazarlar
Şehname’nin İngilizce, Almanca, İtalyanca, Fransızca tercümeleri yapılmıştır.
Bu eser Türkçe’ye ilk kez 16. yüzyılda Tatar Ali Efendi tarafından eksiksiz olarak çevrilmiştir.
Fars edebiyatı uzmanı Prof. Dr. Nimet Yıldırım ise Şehnâme'yi Türkçe'ye kazandıran yazarlardan biridir. Prof. Dr. Yıldırım, Şahname'nin Arap istilasından İranlılar'ı kurtarak Farsçayı dirilten, yeniden şiir ve edebiyat dili yapan kitap olduğunu söylemiş.
Prof. Dr. Nimet Yıldırım’ın çevirdiği kitabın önsözünde, “Firdevsi, İran’ın eski hikâyelerini ele alan büyük bir şairdir. Bu ülkenin İslamiyet’ten önce efsanevi destanlarını anlatan ‘Şahname’ ise dünya edebiyatının en önemli eserlerinden biri sayılır” denmektedir.
İran edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Şahnâme'yi Türkçe'ye çevirenlerin arasında bir de Necati Lugal yer alıyor.
Necati Lugal kitabının ön sözünde, "Hayatı hakkında ayrıntılı bilgilere sahip olamadığımız İranlı şair Firdevsî iyi bir dil eğitimi almış, edebi anlamda yetkinliğe ulaştığı Farsçanın yanı sıra Pehlevice ve Arapçayı öğrenerek zengin bir ifade gücüne kavuşmuştur. Şairin bu dil merakına tarihsel konulara duyduğu ilgi de eklenince, İran edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Şahnâme zengin içeriğiyle ve çarpıcı üslubuyla edebiyat tarihinin ölümsüz eserleri arasındaki yerini almıştır" ifadesini kullanmıştır.
yorumunuz