İran’da kilim dokumacılığı, hem asil hem de halk sanatı olarak kabul edilen, ülkemiz halkı nezdinde özel bir yere sahip olan, kullanışlı ve ekonomik bir el sanatıdır. Bu sanat dalı, çoğunlukla köylerde kadın zanaatkârlar tarafından icra edilir. Çevrelerinden ilham alan doğal renklerin ve sade desenlerin kullanılması, dokunan kilimlere eşsiz bir samimiyet katmaktadır. Geleneksel olarak, kilim dokumacılığı için en iyi alet ve gereçler köylerde bulunur.
Tarihi bulgulara göre, İran’da kilim dokumacılığının geçmişi yaklaşık olarak MÖ 6000 yılına kadar uzanır; bu tarih, genel el dokuması kumaş geçmişinden çok daha eskidir. Zamanla, dokuma yöntemleri de önemli değişimlere uğramıştır.
Bu yazımızda, İran’ın çeşitli bölgelerinde kadınlar tarafından dokunan önemli kilim türlerini tanıtacağız:
1. Şahseven Aşiretinin Kilim Sanatı
Şahsevenler (Son), Azerbaycan bölgesindeki 50 farklı etnik grubun birleşimiyle oluşmuş bir topluluktur. Bu topluluğun en meşhur eseri, yerel dilde Varni olarak bilinen Sumak Kilim’dir. Genellikle geometrik, kesik hatlı desenleri yumuşak tonlardaki renklerle işlerler; bu nedenle desen ve renk bakımından birbirine tamamen benzeyen iki Şahseven kilimi bulmak neredeyse imkansızdır. İran’daki en kaliteli at örtüleri de Şahsevenlere aittir; bunlar, çeşitli renklerde yapılmış altı parçadan oluşan at heybeleridir.
2. Loristan (Lur) Kilim Sanatı
Lorlar, genellikle siyah, yeşil, mavi ve beyaz gibi renklerin yanı sıra, bölgeye özgü özel motiflerle belirginleşen, oldukça kaliteli kilimler dokurlar. Lorların en iyi dokumaları, ev eşyalarını depolamak için kullanılan büyük heybe torbalarıdır (örneğin Khorjin). Kilimlerin kenarları, sağlamlığı artırmak amacıyla halı dokuma tekniği olan kilitli düğüm ile örülür.
3. Harsin Kilim Sanatı
Kirmanşah Eyaleti’nde kilim dokumacılığı köklü bir geçmişe sahiptir. Eyaletteki desen ve motifler üç ana bölüme ayrılır: Kekelur (Kürt lehçesinde Kallehur), Uramanat bölgesi ve Harsin.
Kirmanşah’a 50 km mesafedeki Harsin kilimleri, İran’ın en iyi kilim türlerinden biri olarak kabul edilir. Eyaletteki dokuma atölyelerinin çoğu Harsin köylülerinin evlerinde yer alır; bu durum Harsin’i eyaletin ana kilim üretim merkezi olarak öne çıkarır. Bölgede hayvancılığın yaygın olması ve yüksek kaliteli yün bulunması, bu küresel üne katkıda bulunmuştur.
4. Sistan ve Belucistan (Beluç) Kilim Sanat
Sistan ve Belucistan eyaletine ait olan Beluçlar, zorlu iklim koşulları nedeniyle doğayla sürekli bir mücadele içindedirler ve dokumalarında her zaman bol su kaynaklarına ve yemyeşil meralara sahip olma arzularını yansıtırlar.
Tipik olarak, bir Beluç kiliminin tamamı çizgisel bir dokumadır; her bir sıradaki motifler, desen ve renk açısından birbirinden farklıdır. Koyu renkler (kahverengi, koyu kırmızı, deve tüyü ve lacivert) ile açık renkler (yeşil, sarı, kırmızı), Beluç tasarımlarının ayırt edici özellikleridir.
5. Hamse/Fars Kilimi
Hamse kelimesi Arapçada ‘beş’ anlamına gelir ve bu kilimin adı, Şiraz çevresinde yaşayan beş farklı etnik grubun kültürel karışımından gelir. Bu beş etnik grup arasında iki Arapça konuşan, iki Türkçe konuşan ve bir Fars grubu bulunmaktadır. Fars kilimi dokuma tekniği açısından Sümmakî veya Verni (tek yüzlü) tipindedir ve bu bölgede dokunurken sadece yatay ve metal tezgahlar kullanılır.
6. Sene veya Senendec Kilim Sanatı
Sene kilimi (bugün Senendec olarak bilinir; Kürdistan Eyaleti’nin merkezidir) olarak adlandırılır. İran’ın hiçbir yerinde Senendec kilimleri kadar zarif (ince dokunmuş) kilimler üretilmez.
Desenleri çoğunlukla Herat deseni ile Badem Motifleri (Buteh) ve çok sayıda renkteki eğimli çizgilerin bir karışımıdır. Senendec kiliminin en güzel deseni, ortasında bir madalyon (turuncu/tranç) ve renkli bir zemine sahip olup, motifler son derece zarifçe işlenmiştir.
7. Kaşkayı Kilim Sanatı
Keskin ve canlı renkler (tund ve şad), Kaşkayı kiliminin temel özelliklerindendir; ancak kırmızı ve sarı renklere ek olarak zıt renkler de kullanılır. Geometrik motifler, Kaşkayı tasarımlarının temelini oluşturur; bunlara örnek olarak: sekizgenler, sekiz köşeli yıldızlar, tavus kuşu, keçi ve geyik gibi figürler verilebilir. Kaşkay halıları genellikle taşınabilirdir. Göç sırasında bu halılar deve veya katır üzerinde taşınır ve çalışma zamanı geldiğinde yere serilir.
8. Afşar Kilim Sanatı
Afşar kilimlerinin tipik deseni, doğal tonlarda veya koyu bir zemin üzerinde çok sayıda yıldız motifinin bulunmasıdır. Bu motifler, birbirine kenetlenen yıldız şeklindeki çiçeklerdir; bu çiçekler yan yana ve çapraz bir şekilde dizilerek eşkenar dörtgen görünümü oluşturur.
yorumunuz