İran’da 1979 anayasasına göre İslam Devrimi Lideri Ayetullah Seyyid Ali Hamanei ülkenin en üst siyasi yetkilisidir. Devlet protokolünde Devrim Lideri’nden sonra Cumhurbaşkanı ve başbakan en yetkili makam olarak bilinmektedir. Tabii 1989’da başbakanlık sistemi kaldırılmıştır. Bu nedenle cumhurbaşkanı, hükümeti ve yürütme organını yönetmekle görevlidir. Şu anda Seyyid İbrahim Reisi Cumhurbaşkanı görevini yapmaktadır. Devlet protokolüne göre, Cumhurbaşkanı Reisi, İran’ın en üst düzey yetkilisi olarak 2. sırada yer alıyor.
İran’da cumhurbaşkanın yetkisi ve görevleri
İran’da cumhurbaşkanı, anayasayı uygulama ve Yürütme Organı’nın başkanlığı görevini yapmaktadır.
Aslında İran’da cumhurbaşkanın ağır bir görev üstelendiğini söyleyebiliriz. Öğrneğin diğer ülkeler ve uluslararası kuruluşlarla anlaşmalar ve mutabakat zaptı imzalamak, ulusal planlama, bütçe belirleme ve bakan atama, cumhurbaşkanının görevleri arasında yer almaktadır.
Diğer ülkelerin aksine İran’da Cumhurbaşkanı, silahlı kuvvetler, nükleer politikası ve dış politikası üzerinde bir yetkisi yoktur. Bu yetki Devrim Lideri Ayetullah Seyyid Ali Hamanei’ye aittir.
Anayasa açısından İran’da cumhurbaşkanlığı seçimi süreci
İran cumhurbaşkanı halkın oyu ile dört yıllık bir süre için seçilir ve bu görevde art arda iki dönemden fazla olmamalıdır.
Anayasanın 117. maddesine göre cumhurbaşkanı, seçimlerde oyların çoğunluğunu elde etmesi gerekiyor. Ancak ilk turda adaylardan hiçbiri bu çoğunluğu sağlayamazsa, seçimler ikinci tura kalır. İkinci tura yalnızca ilk turda daha fazla oy alan iki adayın katılma hakkı var. Öte yandan daha fazla oy kazanan adayın seçimeleden çekilirse, ilk turda diğerlerinden daha fazla oy alan iki aday yeniden aday gösterilecek. İran’da oylama işlemi bir gün içinde en az 10 saat süreyle yapılır ve seçmenler kimliğini göstermesi suretiyle oyunu kullanabilir. Ayrıca Anayasa'nın 99. maddesine göre, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin denetleme görevi Anayasa Koruma Konseyi’ne aittir.
Cumhurbaşkanlığı adaylık şartları nedir
İran’da Cumhurbaşkanı adayı olmanın şartları şu şekilde:
1. Aday olan kişinin dini ve siyasi anlayışa sahip olması: Şii mezhebine bağlı olması, dini ve ahlaki değerlere önem vermesi gerekiyor. Ayrıca batılı düşüncesi olmayan, hangi partilerin ülkede faaliyet gösterdiğine dair tam bilgisi olan, İran İslam Cumhuriyeti sistemini çok iyi anlayan İslam Devrimi'ne ve Anayasa'ya bağlı olan kişinin aday olarak kabul edilmesi lazım.
2. İran asıllı olması: Irk ve soy olarak İranlı olması gerekiyor
3. İran vatandaşlığı olması
4. Ülkeyi yönetme kapasitesine sahip olması
5. Düşünce ve fikir sahibi olması: Aday olan kişinin özellikle dış politikada yaşanan gelişmelere göre doğru duruş sergileme yeteneğine sahip olması gerekiyor.
6. Sicilinin temiz ve güvenilir olması: Cumhurbaşkanlığı, bir cumhurbaşkanına emanet olarak verilen bir görevdir. Dolayısıyla böyle bir kişinin geçmişinin karanlık olmaması gerekiyor.
7. Cumhurbaşkanı adayının takva sahibi olması gerekiyor. Takva, Allah'tan korkma anlamı taşıyan ve din ile ilişkilendirilen bir kavramdır.
8. Aday olan kişinin İran Anayasa Koruma Konseyi tarafından onaylanması gerekiyor.
Cumhurbaşkanı olarak atanma süreci
1. Aday olarak cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılan kişinin oyların yüzde 50+1’ini alması gerekiyor.
2. Cumhurbaşkanı olarak seçilen kişiye İran Devrim Lideri tarafından imzalanan mazbatanın verilmesi
3. Cumhurbaşkanı olarak seçilen kişinin İran İslami Şura Meclisi’nde yemin ederek göreve başlaması
Peki Anayasaya göre cumhurbaşkanı adayının vefat etmesi ya da çekilmesi durumunda ne yapılmalı?
Anayasa'nın 120. maddesine göre, yeterliliği kazanan adaylardan birinin oylamaya 10 gün kala ölmesi halinde, seçim iki hafta ertelenecek.
İlk turda çoğunluk sağlayan iki kişiden birinin, birinci tur ile ikinci tur arasında ölmesi halinde seçim süresi iki hafta uzatılacak.
Ayrıca iktidardaki cumhurbaşkanının hayatını kaybetmesi durumunda cumhurbaşkanı yardımcısı geçici olarak bu görevi üstlenmesi gerekiyor.. Fakat vefat eden cumhurbaşkanının yardımcısı olmaması durumunda Devrim Lideri geçici olarak başka bir kişiyi cumhurbaşkanı olarak ataması gerekiyor.
yorumunuz