Mehr Haber Ajansı: Son zamanlarda Azerbaycan ve Rusya arasındaki gerilim, uluslararası ilişkilerdeki dinamikleri yeniden şekillendiriyor. Ünlü akademisyen Prof. Deniz Ülke Kaynak ile gerçekleştirdiğimiz bu röportajda, yaşanan olayların arka planını, Azerbaycan’ın Batı’ya yönelme çabalarını ve bu durumun Rusya üzerindeki etkilerini derinlemesine ele aldık. Kaynak, jeopolitik dengelerin nasıl değiştiğini ve küçük ittifakların önemini çarpıcı bir şekilde açıklıyor.
1- Rusya ve Azerbaycan arasında yaşnan gerilim tam olarak ne anlamına geliyor?
İki ülke arasındaki gerilim Aralık 2024’te Azerbaycan Airlines uçağının bir Rus füzesiyle düşürülmesiyle gün yüzüne çıkmıştı. Geçtiğimiz hafta patlayan olaylarda Yekaterinburg’da yaklaşık 50 Azerbaycan vatandaşının gözaltına alınması ve iki kişinin şüpheli şekil¬de hayatını kaybetmesi ise krizi iyice kızıştırdı. Azerbaycan tarafının da misilleme olarak Sputnik ofisine yapılan baskınla gazetecileri tutuklaması ve Rus kültür merkezlerini kapatması ilişkilerin kopma noktasına doğru gittiği gösteriyor. Bu sert kopuşun arka planında yalnızca bir dizi diplomatik hata ya da anlık tepkiler yok. Aslında mesele çok daha derin ve stratejik. Azerbaycan, uzun süredir Moskova’nın gölgesinden çıkmak ve Batı sistemine yakınlaşmak için yeni güvenlik ve ittifak yolları arıyor.
2- Azerbaycan politikasında neden yön değiştirmek isityor?
Önem ve aktiflik arttıkça, doğal olarak zorluklar da büyüyor. Şimdilerde klasik çok taraflı diplomasi (multilateralizm) anlayışının yerine “mini-lateralizm” kavramından söz ediyoruz. Artık devletler, büyük ve sabit bloklara dayanan ittifaklar yerine, konu odaklı, dar kapsamlı ama işlevsel koalisyonlar kurma arayışında. Azerbaycan da fırsatların peşinde Hindistan, İsrail, Fars Körfezi ve ABD arasında şekillenen yeni rota üzerine yerleşmeyi hedefliyor gibi. Bu resmi bir pakt olmasa da işlevsel bir ittifak zemini yaratıyor.
3- İlk soruda Azerbaycan’ın başka ittifaklar peşinde olduğunu söylediniz. Neden son yıllarda devletler küçük ittifaklar ya da sizin söyledğiniz gini kualisyonlar peşinde?
İttifaklar sabah çiği gibidir; ilk güneş ışığında kaybolur” der Napoleon. Çok da haklıdır. Devletler arasındaki birliktelikler, ister geçici ittifaklar, ister kurumsallaşmış örgütsel yapılar çerçevesinde olsun, çıkarlar üzerinden şekil alır ve bu çıkarlar çatıştığı andan itibaren de dostluk, kardeşlik diye anılan birçok ilişki rafa kalkar. Zira devletler ittifakların bütüncül hedeflerini değil, kendi ulusal çıkarlarını öncelerler. Özellikle küresel güç dengelerinde kaymalar olduğunda, yani sisteme başat rol oynama kabiliyetine sahip yeni bir aktör girdiğinde ya da eskisi çıktığında ittifak mimarileri de sarsılır. Eski Varşova Paktı üyesi ülkelerin bir kısmının bugün NATO üyesi olmaları, Shanghai İşbirliği Örgütü’nün rakip ülkeleri bünyesinde barındırabilmesi ya da Britanya’nın AB’den çıkması gibi olaylar bu kaygan zeminin göstergeleridir. Tarih, bu tür yön değiştirmelerle doludur.
Rusya’nın bakış açısı Soğuk Savaş yıllarının doğu kutbu SSCB’nin eski üyeleri bugün farklı yollarda yürüyorlar. Kimisi Batı sistemine eklemlenerek NATO üyesi olurken, kimisi eksen değiştirmek istemesinin bedelini ağır ödemekte. Gürcistan ve Ukrayna bedel ödemek zorunda kalanlar lis¬tesinde başı çekenlerden. Şimdilerde de Azerbaycan ile Rusya arasında yükselen gerilimi izliyoruz ve sıkıntı artabilir gibi görünüyor.
4- Peki Rusya Azerbaycan’ın Batı’ya yönelme politikasına nasıl bakıyor
Rusya’nın, kendi sınırında alternatif bir rotaya eklemlenen bir devlete pek tolerans göstermeyeceği açık. Anlaşılan Rusya Azerbaycan’ı Gürcistan ve Ukrayna gibi düşmanlaştırarak zorla kontrol etmekten yana değiller; en azından yakın zamana kadar değildiler.
Onutmayalım, enerjiye ulaşımın ne kadar kritik bir öneme sahip olduğu İran-İsrail savaşı ile iyice ortaya çıktı. Azerbaycan’ın Avrupa’nın gaz tedarikinde kritik aktör haline gelmesi, Rusya’nın Batı’ya karşı kullandığı en kullanışlı baskı araçlarından birini elinden alabilir. Ticaret koridorları savaşı da ayrı bir öneme sahip. Ermenistan ve Türkiye ile birlikte Zengezur koridoru üzerinden alternatif bir hat öneriyor olması Azerbaycan’ı dış politikada farklı bir oyunun içerisine yerleştiriyor.
Bu nedenle en önemli sorun jeopolitik konumu itibariyle vazgeçilmez niteliğe sahip olan Bakü’nün Moskova’nın hışmına uğraması ve Ukrayna benzeri yeni bir kriz ihtimali.
yorumunuz