Her hicri takvime göre, İmam Hüseyin’in (a.s) şehadetinden sonraki kırkıncı gün, yani Rebiülevvel ayının yirminci günü halk arasında “Erbain” adıyla bilinir ve bu güne dair matem törenleri İran'ın her bölgesinde o bölgenin adetlerine göre düzenlenir. Son birkaç yıldır ise “Erbain Gecikmişlerinin Yürüyüşü” adlı yeni bir adet de bu geleneklere eklenmiştir.
“Kırkıncı Gün” merasimleri, vefat eden kişi için mezarından kırk gün sonra düzenlenen törenlerdir. Bu törenler, kaybedilen kişi için kırk günlük matem sürecinin sona erdiğini simgeler. Bu nedenle İranlılar arasında da Erbain gününde İmam Hüseyin (a.s) için yapılan matemlerin bu gelenekten kaynaklanıyor olabileceği düşünülmektedir. Aslında Erbain günü matem sona erer, İmam Hüseyin matem bayrağı kaldırılır ve matem merasimi bir sonraki Muharrem ayına kadar ertelenir.
Camilerin, hüseyniyelerin siyah giysilerle donatılması, matem mekanlarının kapı ve duvarlarına Hüseyin bayraklarının asılması, Ziyaret-i Aşura okunması ve “semeni” veya “Şole zerd” gibi özel yemeklerin hazırlanması, İran’da Erbain törenlerinde yaygın olan geleneklerdir ve bu törenler şehirden şehre farklı adetlerle kutlanır.
İranlıların Erbain Matemleri için Yeni Bir Geleneği
Son on yıldır Necef’ten Kerbela’ya düzenlenen Erbain Yürüyüşü’nün popülerleşmesiyle birlikte, birçok İranlı Erbain gününden önce Irak’a gidip bu törene katılmayı planlamaktadır. Ancak çeşitli nedenlerle gidemeyenler, kendi şehirlerinde “Erbain Gecikmişlerinin Yürüyüşü” adlı törene katılırlar ve bu gelenek İran’daki Erbain matem kültürüne yeni eklenen bir uygulama olarak ortaya çıkmıştır.
Bu tören sırasında, farklı şehirlerde önceden belirlenmiş güzergâhlar boyunca yürüyüş yapılır ve matem tutulur. Örneğin, Kum şehrinde Hazreti Masume’nin türbesinden Cemkeran Camii’ne kadar yürünür ya da Tahran’da İmam Hüseyin Meydanı’ndan Hazreti Abdülazim Hasanî türbesine kadar yürüyüş gerçekleştirilir.
Dileklerin Kabulü İçin Çille (Kırk Günlük Okuma)
Ziyaret-i Aşura’nın “Çille” şeklinde okunması da bazı kişilerce yapılan adetlerdendir. Çille, Muharrem ayının onuncu günü (İmam Hüseyin’in şehadet günü) ile Erbain günü (şehadetin kırkıncı günü) arasında her gün bir defa Ziyaret-i Aşura okunmasıdır ve bu uygulama Muharrem ayını Safer ayına ve Erbain’e bağlar. Bazı kişiler dileklerinin kabul olması için bu çilleyi yaparlar.
İran Kentlerinde Erbain Matem Gelenekleri
Kum ve Meşhed
Erbain gününde, Kum ve Meşhed gibi dini kentlerde alimler ve taklid mercii evlerinde ve hüseyniyelerde de matem törenleri düzenlenir. Kum’da Kerbelâlılar heyeti, Muharrem ayının başından Safer ayının sonuna kadar her gece matem okur ve Erbain günü Tahran, İsfahan, Horasan, Kaşan, Save ve Şiraz’dan Kum’a gelen Necef heyeti ile birlikte, Hazreti Masume’nin türbesine doğru matem için yürüyüş yaparlar.
Meşhed’de ikamet eden Kerbelâlılar heyeti de Erbain gecesinden Safer ayı sonuna kadar matem meclislerine katılır ve sonunda yemek ikram ederler. Bu heyet Erbain günü geleneksel matem için İmam Rıza’nın (a.s) türbesine gider.
Eski Tahran
Eski Tahran’da Erbain gününde sabit ve seyyar ta’ziye (matem etkinliği) ekipleri hüseyniyelerde, sokaklarda ve pazarda Yezid’in sarayı ve Kerbelâ esirlerinin Şam’a girişini canlandırırlardı. Bu törenler, İmam Hasan’ın (a.s) şehadet günü olan 28 Safer’e kadar devam ederdi.
Buşehr
Buşehr’de Erbain günü, yöresel adıyla “Şole Muradi” olarak bilinen özel matem helvası dağıtılır.
Kirman
Kirman eyaletinin bazı yerlerinde, örneğin Sircan’da Erbain gününde birçok matem töreni düzenlenir ve adak dağıtılır. Bu bölgedeki özel törenlerden biri, İmam Hüseyin’in (a.s) şehadetinden kırk gün sonra Kerbela’ya ulaşan ilk kişi olarak kabul edilen Cabir bin Abdullah Ensari’nin gelişinin ta’ziyesinin sahnelenmesidir. Tören sonunda izleyicilere çay ve helim ikram edilir. Kirman’da hastaların şifa bulması niyetiyle “İmam aşı” (çorbası), şole zerd ve sütlü pilav gibi adak dağıtımı yaygındır.
Şahrud
Şahruh’da kadınların toplandığı menberhanelerde (kadınların matem töreni yaptığı yer) Muharrem ayının 14. gününden Erbain gününe kadar ta’ziye sahnelenir. Erbain günü ise, menberhane sakinleri, adak yemekleri olarak “Aş Şole Kalemkar” ve halim pişirir; malzemeler halkın adaklarından karşılanır ve matem bitiminde Erbain sabahı halka dağıtılır.
İlam
İlam’da kadınlar Erbain gününde “Çayine” merasimi düzenlerler. Bu merasimde, “melaye” denen ağıtçılar ağıt okur, diğer kadınlar ise çayine okuyanlarla birlikte hüzünlü bir şekilde yas tutarlar. Daha sonra halka açık bir daire şeklinde hızlı dönüşle, omuz omuza verip baş ve göğüslerini kaldırıp indirerek gözyaşı dökerler. Bu merasim sonunda katılımcılara genellikle güney tipi helim olan harise ikram edilir.
Kiş Adası
Kiş Adası’nda Erbain matem merasiminde, vaizler Hazreti Zeynep’in (s) ve İmam Zeynelabidin’in (a.s) Kufe ve Şam’da okudukları hutbeleri halka okurlar. Ayrıca Kerbelâ’dan Medine’ye kadar Aşura olaylarının ardından kalanların hikayeleri anlatılır ve sonunda matem ağıtları okunur.
Matem törenlerinin dışında İran halkı Muharrem ve Safer aylarında belirli adetlere uyar. Örneğin eskiden bu iki ayda siyah giysiler hiç çıkarılmazdı. Bu gelenek hâlâ bazı bölgelerde yaşar ve bağlı olanlar Muharrem ve Safer aylarında siyah kıyafetle evden çıkarlar. Ayrıca, bu matem aylarda hiç eğlence ve kutlama yapılmaz. Geçmişten kalan adetlere göre, eller ve başa kına sürmek, saç ve sakal tıraşı yaptırmamak, takı takmamak gibi uygulamalar da İmam Hüseyin matemine saygı için bu iki ayda yapılmazdı.
yorumunuz