Mehr Haber Ajansı: Bundan tam yüz yıl önce, İran’ın kuzeyindeki Hazar kıyısındaki Gilan Eyaletinde ormanlardan devrimci bir gerilla hareketi doğdu. Mirza Küçük Han önderliğindeki bu direniş hareketine, ormana sığındıkları için “Cengeliler” denildi. “Cengel” Farsça’da “orman” anlamına gelmektedir. Ülkeyi yabancıların, özellikle de İngilizlerin sömürüsünden kurtarmak amacıyla yola çıkan Cengeliler, Sovyetlerin desteğini alarak Haziran 1920’de merkezi Reşt kenti olan İran Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni kurdular. Yaklaşık bir yıl kadar ayakta kalan bu devrimci yönetim, Sovyetlerin İran’la Şubat 1921’de imzaladığı anlaşmanın ardından dağılmaya yüz tutmuş, Mirza Küçük Han ormanlara çekildikten sonra Ekim 1921’de İran Kazak ordusu tarafından yakalanıp şehit edilmesiyle tarihe adını yazdırdı.
Peki, önder Mirza Küçük Han Cengeli kimdir?
Mirza Küçük Han, Mirza Bozorg adında orta halli bir tüccarın oğlu olarak 1880’de Gilan Eyaletinin merkezi olan Reşt kentinde dünyaya geldi. Kaçar Hanedanı’nın yönetimindeki İran’daki siyasi çalkantılar, başta İngilizler olmak üzere Hazar kıyısındaki ticaretin yabancıların kontrolünde olması, Medrese eğitimi almış olan Mirza Küçük Han’ın bağımsızlık arayışına girmesine neden oldu.
Mirza Küçük Han, “Serdar Cengeli” lakaplarıyla bilinen devrimci bir savaşçıydı. İran’ın meşrutiyetçilerinden biri olarak, ülkesinin yabancıların pençesinden kurtarılması için okulu bırakıp Meşrutiyet Ayaklanması’na katıldı. İç zulme ve yabancı sömürgeciliğe karşı mücadele ederek, ülkede adalet, refah ve huzuru sağlamak amacıyla bir hukuk sistemi oluşturma çabası, Mirza Küçük Han’ın Cengeli Hareketi’nin temel nedenleri arasında yer alıyordu.
Mirza, bir süre Ruslar tarafından sürgüne gönderildikten sonra memleketine döndü ve Cengeli Hareketi’ni kurdu. Mirza Küçük Han’ın taraftarları ile Ruslar ve İngilizler arasındaki silahlı çatışmalar, 1293 ile 1300 yılları arasında iki dönem boyunca devam etti. Bazı kişiler onu bir Sovyet unsuru olarak değerlendirirken, bazıları ise İngiliz General Dunsterville gibi onu büyük bir adam ve vatansever olarak tanıttı. Çoğu ulusal veya dini düşünür de ondan ulusal, cesur ve gayretli bir savaşçı olarak bahsetmiştir.
Mirza Küçük Han’ın mirası
Cengeli Hareketi, İran’ın modern tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bu hareket, bağımsızlık mücadelesinin sembollerinden biri haline gelmiş ve sonraki nesillere ilham vermiştir. Mirza Küçük Han’ın liderliği altında, halkın özgürlük arayışı ve bağımsızlık mücadelesi, günümüzde hâlâ tartışılan konular arasında yer almaktadır.
Ünlü Türk yazardan Mirza Küçük Han yorumu
Mirza Küçük'ın Han İran tarihindeki etkisi sadece ülkede değil Türkiye de de ilgi çekmektedir. Batı sömürüsüne direnin bu hareket ve bu hareketin lideri ile ilgili kitaplar, yazılar ve makaleler bulunmaktadrı. Örneğin Türk araştırmacı ve yazar Yalçın Küçük, ‘Sırlar’ kitabında Mirza Küçük Han ile ilgili şunları yazmıştır: “İran Meşrutiyet Devrimi çok uzun ve önemli engebeler gösteriyordu. Karanlık ve aydınlık dönemleri vardı. Küçük Han, bu iniş ve çıkışlarda yetişti. Çocukluğunu bilen bir kaynak, hiç kimsenin bu çocukluktan bir gerilla liderinin çıkacağını tahmin etmesinin mümkün olmadığını söylüyor. Ancak, okumayı sevdiğini, son derece sofu bir yaşam sürdüğünü, dünya nimetlerine hiç önem vermediğini ve özgürlük şiirlerine düşkün olduğunu ekliyor. Mücadeleye giriyor ve yenilgi anlarında ricat etmesini biliyor. İsa takvimine göre 20. yüzyılın ilk on yıllarında Tahran’daki meşrutiyet mücadelesi geçici bir yenilgiye uğrayınca, Rusya’ya ve Tiflis’e, kurduğu gerilla hareketi Birinci Dünya Savaşında İngiliz kuvvetleri karşısında mağlup olunca bu kez Afganistan’a sürgün gidiyor. Mücadele ve sürgünlerle geçen bir yaşamdır.”
Mirza Küçük Han'ın anıları İran'da yaşatılıyor
Mirza Küçük Han'ın yaşadığı ev müza olarak Reşt kentinde kullanılmaktadır. 200 yıl önce yapılan bu tarihi evde Mirza'nın anılarını yaşatmak için eşyaları sergilenmektedir.
Ayrıca her sene Mirza Ödülleri kültür aktivistlerine takdim edilmektedir.
yorumunuz