İran’da İslam Devrimi zaferi’nden sonra ülkede önemli kararların alınması için seçimler düzenlenmiştir. İslam Devrimi zaferinden sonra ilk seçim 1980’de yapıldı. En son seçim ise 2021’de gerçekleştirildi.
1. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
İran'da ilk Cumhurbaşkanlığı seçimi, İslam Devrimi'nin zaferinden bir yıl sonra, 21 Ocak 1980'de yapıldı. Ülkedeki geçici hükümetinin başında olan Mühendis Mehdi Bazergan’ın isitfa etmesinin ardından ilk defa cumhurbaşkanlığı seçimi düzenlendi. Ebu'l Hasan Beni Sadr, Seyyid Ahmet Medeni, Hasan Habibi, Dariyuş Forohar, Sadık Tabatabayi, Muhammed Makri, Kazım Sami ve Sadık Kutupzade aday olarak yarışan seçimlerde Ebu'l Hasan Beni Sadr seçimleri kazanmayı başardı.
Beni Sadr’in cumhurbaşkanlığı görevi 17 aydan fazla sürmedi. Beni Sadr o dönemde bir yandan Halkın Mücahitleri Örgütü (münafıklar) ve diğer devrim karşıtı grupları güçlendirirken, diğer yandan Anayasa Koruma Konseyi, İran İslami Şura Meclisi, ve Yargi Erki’nin kararlarının çoğuna karşı çıkıyordu. Beni Sadr ayrıca Kutsal Savunma döneminde (İran-Irak savaşı) de Saddam Rejimi tarafında olduğunu gösteren girişimlerde bulunuyordu.
Bu nedenle İmam Humeyni, Beni Sadr’i İran Silahlı Kuvvetleri Başkomutanlığı görevinden aldı. Beni Sadr’in görevden alınmasından birkaç gün sonra 28 Haziran 1981 yılında İslami Cumhuriyet Partisi'nde Halkın Mücahitleri Örgütü tarafından düzenlenen patlama sonucu İslam Devrimi’nin kurucularından Ayetullah Behetşi 72 arkadaşıyla birlikte şehit oldu.
Beni Sadri görevden azledilmesinin ardından Halkın Mücahitleri Örgütü (münafıklar) Başkanı Mesud Recevi ile birlikte Paris’e kaçtı
2. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
2 Ağustos 1981’de Abbas Şibani, Habibullah Askeravaladi ve Ali Ekber Parvareş’e karşı yarışan Muhammed Ali Racayi 13 milyondan fazla oy alarak İran'ın ikinci cumhurbaşkanı oldu. Bu seçimler Kutsal Savunma döneminde yapılmıştı. Recayi cumhurbaşknı seçildikten tam bir ay sonra dönemin Başbakanı Muhammed Cevad Bahüner ile birlikte Başbakanlık binasında yapılan suikast sonucu şehit oldu.
3. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin üçüncüsü ülkenin iki önemli krizle karşı karşıya olan bir dönemde yapılmıştı. Birincisi Münafıkların ülkede art arda düzenlediği suikastler ikincisi ise Saddam Rejimi tarafından dayatılan savaştı.
Bu dönemde Ayetullah Seyyid Ali Hamanei seçimleri kazanmayı başarmıştı. Seyyid Ali Akber Pervereş, Hasan Kafurira ve Seyyid Rıza Zavarei’ye karşı yarışan Ayetuulah Hamanei 16 milyondan fazla oy almıştı.
4. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Dördüncü cumhurbaşkanlığı seçimleri 16 Ağustos 1985’de yapıldı. Bu dönemde de Ayetullah Hamanei 12 milyon oy ile yeniden ülkenin cumhurbaşkanı olarak seçildi. Toplam 8 sene ülkenin cumhurbaşkanlığı görevini yapan Ayetullah Hamanei birçok yurt dışı ziyaretleri gerçekleştirdi. Ayetullah Hamanei’nin özellikle 1987 yılındaki İran halkının hakkını savunma konusunda Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda yaptığı konuşma önemliydi.
5. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Ekber Haşımi Refsencani, 28 Temmuz 1989 yılında İran'ın beşinci dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerinde seçilen dördüncü cumhurbaşkanıydı. Abbas Şibani’ye karşı yarışan Refsencani toplam 16.4 milyon oydan 15.5 milyon oy kazanmıştı.
6. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Altıncı cumhurbaşkanlığı seçimi 11 Haziran 1993'te yapıldı ve bu seçimde Haşımi Refsencani 16,7 milyon oydan 10,5 milyonunu aldı.
Haşımi Refsencani, yedinci dönem cumhurbaşkanlığı seçimine kadar cumhurbaşkanlığı görevini sürdürdü ancak görevinin tamamlanmasının ardından İslam Devrim Lideri Ayetullah Hamanei tarafından Düzenin Yararını Teşhis Konseyi Başkanı olarak atandı.
7. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
7. dönem cumhurbaşkanlığı seçimleri 23 Mayıs 997 tarihinde düzenlendi. Seçimlere 238 aday olarak kayıt yaptırdı fakat Anayasa Koruma Konseyi 4 kişinin seçimlere katılmasına izin verdi.
Halkın yüzde 80’e yakın kişinin oy kulandığı seçimlerde 29 milyon 76 bin oy kazanan Seyyid Muhammed Hatemi cumhurbaşkanı olarak seçildi.
8. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
8 Temmuz 2001’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de Hatemi 21 milyon 659 bin oy ile yeniden cumhurbaşkanı seçildi. ABD’nin Afganistan ve Irak’ı işgal etmesi Hatemi’nin Cumhurbaşkanlığı döneminde yaşanan en önemli gelişmelerdendir.
9. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Dokuzuncu cumhurbaşkanlığı seçimleri 8 Haziran 2005’te düzenlenmişti. Mahmud Ahmedinejad, Ali Akberi Haşımi Refsencani, Mehdi Kerrubi, Muhammed Bakır Galibaf, Mustafa Moin ve Ali Laricani aday olarak yarışmıştı. Adaylardan hiç biri ilk turda çoğunluğu elde edemediği için seçimler ikinci tura kalmıştı. Mahmud Ahmedinejad, ''Petrol Parası Halkın Sofrasında Görülmeli’’ sloganı ile 17 milyon 247 bin 534 oy alarak cumhurbaşkanı olarak seçildi.
10. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Onuncu dönem cumhurbaşkanlığı seçimleri 11 Haziran 2009 tarihinde düzenlenmişti. Seçime halkın katılımı yüzde 84.83 olarak ilan edildi ve toplam 39 milyon 371 bin 214 oy kullanıldı. Seçimlerde Mahmud Ahmedinejad 24 milyon 592 bin 793 oy alarak ikinci kez Cumhurbaşkanı seçildi.
11. Cumhurbaşkanlığı seçimleri
11. dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerine 686 aday kayıt yaptırdı fakat Anayasa Koruma Konseyi 8 kişinin seçimlere katılmasına izin verdi.
Seçimler 14 Haziran 2013 tarihinde düzenlendi. Halkın katılımı yüzde 72.94 olan seçimlerde toplam 36 milyon 821 bin 538 oy kullanıldı. Seçimlerde Hasan Ruhani, ‘’İtidal’’ sloganı ile 18 milyon 651 bin 668 oy alarak cumhurbaşkanı olarak seçildi.
12. cumhurbaşkanlığı seçimleri
19 Mayıs 2017’de yapılan seçimlerde İbrahim Reisi, Mustafa Mir Selim ve Mustafa Haşimiteba’ya karşı yarışan Hasan Ruhani, 23 milyon 500 bin oy ile ikinci kez cumhurbaşkanı olarak seçildi.
13. cumhurbaşkanlığı seçimleri
18 haziran 2021’de yapılan 13. dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerinde İran’ın eski Yargı Erki Başkanı İbrahim Reisi, 17 milyon 926 bin 345 oy olarak kazanarak ülkenin 8'inci Cumhurbaşkanı oldu.
İran'da 14. cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 2025 yılında yapılması planlanıyordu. Ancak Cumhurbaşkanı Seyyid İbrahim Reisi'nin şehadeti nedeniyle ülke erken seçim yapmak zorunda kaldı.
İran'da 14. cumhurbaşkanlığı seçimleri 28 Haziran'da yapılacak. Seçimlerin bu döneminde Mesud Pezeşkiyan, Mustafa Purmuhammedi, Said Celili, Alirıza Zakani, Emir Hüseyin Gazizade Haşımi ve Muhammed Bakır Galibaf da dahil olmak üzere 6 aday yarışacak.
Cumhurbaşkanı adayları arasında canlı olarak 17 Haziran'dan 25 Haziran'a kadar 5 münazara programı gerçekleştirilecek.
yorumunuz